Het had in 2024 niet veel gescheeld of in Gambia was meisjesbesnijdenis, na een verbod in 2015, weer legaal geworden. Wereldwijd gaat het om zeker 200 miljoen vrouwen en meisjes, die deze ingreep ondergingen. Veelal in Afrikaanse landen en binnen migrantengemeenschappen.
De besnijdenis is een overgangsritueel: pas daarna worden meisjes als volwassen vrouw beschouwd. Hoewel vaginale verminking in geen enkele religieuze tekst is voorgeschreven, komt die desondanks met name voor in moslimgemeenschappen in delen van Afrika, het Midden-Oosten en delen van Azië. Het wordt er het gezien als eis voor een huwelijk en wordt daarom ook door vrouwen verdedigd en gezien als een religieus recht c.q. plicht.
Westers complot
Zozeer zelfs dat een meisje na haar huwelijk vaak ‘teruggegeven’ wordt aan de familie, als de echtgenoot ontdekt dat ze onbesneden is, met het verzoek dat alsnog te doen, omdat ze ‘onrein’ is. Zonder FGM kan er niet getrouwd worden, mag het eten wat ze koken niet worden gegeten, kleren die ze wassen worden niet gedragen, kortom: ze krijgen een totale boycot. Zelfs tegenstanders laten hun dochters besnijden, omdat ze een sociaal isolement vrezen.
Ook in Gambia is de discussie nog niet voorbij. Een deel van de islamitische gemeenschap vindt dat het verbod weer van tafel moet omdat dit onderdeel zou zijn van westerse kolonisatie, die erop uit is om Gambia westerse normen op te leggen. Volgens deze voorstanders zijn de tegenstanders van FGM geen echte moslims en zullen ze bij de volgende verkiezingen voor hun oordeel worden afgestraft. “Vrouwelijke besnijdenis zal in Gambia doorgaan” meldt hij tegenover de The Washington Post. “Wij zijn imams. Men luistert naar ons.”
In Nederland
Het is geen ver-van-ons-bed-show. In Nederland is meisjesbesnijdenis verboden en strafbaar. Toch zijn er zeker 40.000 verminkte vrouwen in ons land. Van deze groep is meer dan 80% afkomstig uit Egypte, Somalië, Ethiopië, Eritrea, Soedan of Irak. Het komt vaak voor dat meisjes besneden worden als zij op ‘vakantie’ zijn in het land van herkomst. Ook dit is verboden en strafbaar wanneer diegene de Nederlandse nationaliteit heeft, of in Nederland een vaste woonplaats of verblijfplaats heeft, maar het gebeurt ondanks dat toch. Omdat de ouders het belangrijk vinden of omdat de familie in het thuisland druk uitoefent. Terug in Nederland zullen deze tienermeiden er uit diepe schaamte en verdriet niet snel over praten met een mentor op school of met westerse klasgenootjes. Kaken op elkaar en vaak zelfs kiezen op elkaar vanwege de pijnlijke littekens.
Schadelijk, dodelijk
In veel gevallen wordt de procedure uitgevoerd zonder verdoving en door traditionele ‘besnijders’, die geen medische opleiding hebben en geen hygiënische materialen. Meisjes worden gaaf geboren, maar middels een ingreep vernield voor de rest van hun leven. Als de clitoris van een vrouw beschadigd is, is ze feitelijk geamputeerd. Plezier in seks hebben wordt dan heel moeilijk. De gevolgen van FGM zijn ernstig en levenslang, zowel geestelijk als lichamelijk. In de meest acute gevallen overlijden meisjes aan bloedingen, tetanus of andere infecties.
Hervormingen
Wetgeving op dit terrein is dus belangrijk, maar zorgt niet voor directe veranderingen, omdat het vaak ‘ondergronds’ alsnog doorgaat. Er zijn tevens voorlichting en culturele hervormingen nodig. Activisme en bewustwording over FGM stuiten op weerstand en kunnen juist ook leiden tot een toename, melden hulporganisaties die ter plekke werken. Mensen zijn nou eenmaal bang voor veranderingen, hangen aan hun eigen cultuur en vrezen de schande, sociale uitsluiting of het stigma als ze afwijken van de norm. Die angst kan sterker zijn dan de angst voor complicaties, boetes of gevangenisstraffen.
Artsen alert!
Huisartsen hier doen te weinig om meisjesbesnijdenis van migrantendochters bespreekbaar te maken, is de conclusie van een onderzoek in Nederland. Artsen hebben onvoldoende kennis, weinig zicht op risicolanden en geen tijd om hier discreet over te communiceren. “Een Somalische vrouw vertelde me dat ze door de reactie van de dokter het gevoel kreeg dat er wat mis met haar is” vertelt Ramin Kawous, die genitale verminking in Nederland onderzocht. “De arts zag dat ze besneden is, schrok, had het over mutilatie, verminking zelfs. Terwijl in Somalië zo’n 90% van de vrouwen besneden is, daar is het normaal. Het kan heel schadelijk zijn om dan in Nederland te horen te krijgen dat je beschadigd bent.” Zo ziet de onderzoeker graag dat huisartsenpraktijken alert zijn op gezinnen uit risicolanden die FGM overwegen. Daarnaast blijft het onderwerp nog teveel in de taboesfeer hangen doordat huisartsen twijfelen over hoe wél het gesprek aan te gaan.
Zero tolerance
Diverse ngo’s werken samen met besnijdsters, lokale chiefs, dorpsoudsten, religieuze leiders en andere rolmodellen om blijvende gedragsverandering te stimuleren, om zich openlijk uit te spreken voor ‘zero tolerance’ tegen het besnijden van meisjes en zo gemeenschappen officieel FGM-vrij te maken. Het helpt soms om een ander (niet schadelijk) ritueel in te voeren in plaats van de gevaarlijke besnijdenis. Tenslotte blijft het lobbyen bij nationale en regionale overheden en bij parlementariërs om meisjesbesnijdenis strafbaar te stellen van het grootste belang.
Assita Kanko
De Belgische europarlementariër Assita Kanko (1980) schreef een boek over haar eigen ervaring met FGM in haar thuisland Burkina Faso, getiteld ‘Omdat je een meisje bent’. Zij ziet ook het zwijgen over dit in alle opzichten pijnlijke onderwerp als boosdoener. O.a. in haar wekelijkse column voor De Telegraaf verbreekt ze die stilte. Toch stuiten haar woorden vaak op weerstand, ook hier in de westerse wereld. “Als ik dit aankaart, krijg ik te horen dat ik begrip moet tonen en dat mensen tijd nodig hebben om te begrijpen dat dit niet goed is. Er is heel veel cultuurrelativisme,” vertelt ze daarover in WNL op Zondag. “Maar ik vind dat er geen enkel excuus kan bestaan om je kind te laten besnijden. Iedereen is slim genoeg om te begrijpen dat je niet een deel van je kind wegsnijdt.” Assita Kanko noemt zichzelf na jarenlange worstelingen ontembaar en vrij en ze wil dat ook voor haar lotgenotes. “Ik maak werk van mijn vrijheid en dat beschouw ik als een plicht. Als je de onderdrukking aanvaart, laat je alle andere vrouwen in de steek. De onderdrukking voor één persoon aanvaarden is de deur openen voor de onderdrukking van alle andere mensen.”
