“Het is een vloek van het vrouw zijn. Je wordt geacht geen lol meer te hebben nadat je een bepaalde leeftijd hebt bereikt, heb ik gemerkt. Mijn leeftijd wordt tegenwoordig altijd in één adem genoemd met mijn naam, als een beperkende factor. Het is niets meer dan een nieuwe vorm van discriminatie en seksisme. Het leek wel een misdaad toen ik 60 werd. Dat ageïsme ga ik bevechten..”
Was getekend: de enige echte Madonna. Alles wat ‘the queen of pop’ in haar nu al bijna 40 jaar jaar durende carrière deed, stond behalve voor haarzelf ook altijd in het teken van strijd. Eerst voor homo’s, later voor vrouwen en meer specifiek: seksueel misbruikte vrouwen. Met haar opmerking betreffende seksisme bij ouderen slaat ze de spijker op de kop. Want waarom wordt er over Madonna geschreven dat zij ‘bejaard’, ‘uitgerangeerd’ of ‘op de terugweg’ is en wordt datzelfde niet gezegd over Mick Jagger en Paul McCartney?
Angst
Ashton Applewhite (68) is een Amerikaanse auteur die op de barricades staat. Wat haar betreft is het afgelopen met de vooroordelen over ouder worden. Met haar manifest ‘This Chair Rocks’ gaat ze in tegen ouderdomsdiscriminatie. Dit zogenaamde ‘ageisme’ komt volgens haar voort uit angst voor verval en kwetsbaarheden en zit diep verankerd in onze maatschappij. “Het gaat er niet om hoe we eruitzien of welke voorkeur we hebben. Machtsstructuren kennen in een samenleving een bepaalde betekenis toe aan uiterlijk of voorkeur, vaak met een sociaal of economisch doel. Datzelfde mechanisme ligt ten grondslag aan homohaat of de angst en het onbegrip waarmee mensen met hiv geconfronteerd worden. In onze kapitalistische samenleving zien we mensen die niet op de conventionele manier productief zijn al snel als minderwaardig.”
Jong, snel, wild
Mensen komen niet met een uiterste houdbaarheidsdatum op de wereld. Ja, de oudsten zijn nu zo rond de 115 en dat kan over 20 jaar nog weleens hoger liggen. Vrouwen komen echter wel met een uiterste vruchtbaarheidsdatum op de wereld. En daar lijkt em nou net de kneep te zitten. In onze cultuur dan, waar het aloude Veronica-adagio ‘jong, snel en wild’ nog steeds van toepassing is. Ouder worden we allemaal. Je kunt natuurlijk de gevolgen van oxidatie en zwaartekracht tegengaan met allerlei kunstgrepen en het een compliment vinden wanneer mensen je veel jonger inschatten dan je bent. Maar volgens Ashton is dat alleen maar het probleem voor je uit schuiven en je (fraaie) kop in het zand steken.
Op m’n tong bijten
Mannen worden niet mooier oud dan vrouwen, het wordt hen simpelweg toegestaan om te verouderen. Vaak helemaal niet zo gracieus, maar daar wordt veel minder negatief over gedaan. Wat dat betreft zijn wij vrouwen netter dan de mannen, die op een terras heel hard durven te roepen ‘Zij is wel heel ver over de datum’. Dan moet ik m’n tong afbijten om niet te roepen: ‘En jouw statuspens dan en die enorme fjorden op je hoofd?’ Maar ik verbijt me dus en zwijg, omdat ik het zo min vind om iemand af te rekenen op zijn uiterlijk.
Vrouwen onderling: ai
Het begrip ‘the male gaze’ (de mannelijke blik) werd in 1975 geïntroduceerd door de Britse filmcriticus Laura Mulvey om te analyseren hoe mannen naar vrouwen in films kijken. Het gaat om de geseksualiseerde blik van mannen op vrouwen. Die blik lijken vrouwen zich te hebben geïnternaliseerd. Dat signaleerde ook Dieuwertje Mertens, die een podcast maakte onder de veelzeggende titel ‘Vroeger waren mannen aardiger’. “Als vrouwen een bepaalde leeftijd bereiken, ervaren ze dat ze onzichtbaar worden voor mannen. Vrouwen kunnen wreed naar hun eigen lichaam kijken, als ze bijvoorbeeld een buikje krijgen na de overgang. Daar rekenen vrouwen meedogenloos met elkaar af.” Aldus Dieuwertje. “Het is vernietigend, maar veel vrouwen ontlenen hun eigenwaarde voor een groot deel aan hun uiterlijk. Van jongs af aan krijg je met de paplepel ingegoten dat uiterlijk belangrijk is.”
Er zijn ook voordelen
Maar hoe erg is het dat vrouwen vanaf een bepaalde levensfase niet meer ‘gezien’ worden door de andere sekse? Een van de vrouwen die Dieuwertje interviewde is Dini. “Een heel knappe vrouw” aldus de podcastmaakster. “Maar ze heeft het gevoel dat ze niet meer meetelt. Ik begrijp heel goed dat het lastig is om bepaalde vormen van aandacht ineens te moeten missen als je je hele leven gewend bent die aandacht wel te krijgen.” Er zijn echter ook voordelen aan het ouder worden en het verliezen van de ‘male gaze’. Dat bleek o.a. uit het gesprek dat Dieuwertje Mertens met ene Lydia voerde. “In het begin had ze er veel moeite mee, maar nu voelt ze zich bevrijd. Dat vind ik interessant om te horen, want het is nogal wat om aan die schoonheidseis te voldoen.”
Seksisme, ageïsme: feminisme voor overgangstergirls
Waar een beweging als #MeToo juist gaat over ongewenste vormen van aandacht voor jonge vrouwen, is het negeren en onzichtbaar zijn op oudere leeftijd iets waar weinig over gepraat wordt. Van oudsher komt het feminisme op voor vrouwen, maar op dit moment is er weinig aandacht voor ageïsme en het soort seksismewaar elke vrouw op enig moment mee maken krijgt. Het is natuurlijk van de gekke dat de etiquette vroeger (maar ook nu nog) verbood om vrouwen naar hun leeftijd te vragen, terwijl dit bij mannen ‘bon ton’ is. Er is zelfs een uitdrukking voor bedacht om het allemaal wat beschaafder te houden. Met ‘vrouwen van zekere leeftijd’ worden overduidelijk ‘overgangstergirls’ bedoeld.
Groei en ervaring
Ashton Applewhite wil dit graag omkeren met haar manifest. Geen leeftijdsdiscriminatie, maar fier op je leeftijd zijn. “Het is toch vreemd dat na een bepaalde leeftijd persoonlijke groei en levenservaring niet meer gezien en gewaardeerd worden. Je absolute leeftijd zegt zo weinig over wie je bent. Met mijn initiatief wil ik ervoor zorgen dat ouder worden niet meer als een probleem wordt neergezet, maar als een krachtig, natuurlijk en mooi proces. Ouder worden is een prestatie waarvoor we niet bang hoeven te zijn of ons voor moeten schamen. Het is iets om trots op te zijn. Age pride!”
Rimpels en grijze haren zijn ‘en vogue’
In de media is voor de oplettenden reeds een kentering waar te nemen. De oudere (mooi geconserveerde) powervrouw van nu dringt door in de wereld van de marketing. Niet zo gek, immers: bij de boomers valt geld te halen. Dolce & Gabbana maakt graag goede sier met grijze sterke vrouwen en ook collega modemerken als Karen Walker, Lanvin, Cole Haan en Céline kiezen fotomodellen van pensioengerechtigde leeftijden. Curator Annemarie Nycolaas van de Rotterdamse Kunsthal werd 50 jaar en merkte dat het gegeven haar mateloos fascineerde en gaf dit vorm in de expositie ‘Youthquake’. Ook haar vielen de reclamecampagnes op van vrolijke, kwieke ouderen in kleurrijke outfits. Is mode dan het medicijn tegen veroudering? Nee dat niet, maar het is wel een hulpmiddel om je jonger te blijven voelen, zonder dat je daarvoor naar de plastisch chirurg hoeft te rennen.
Wetenschap
En je jonger voelen dan je bent, bepaalt belangrijke dagelijkse of levens-beslissingen, aldus Brian Nosek van de University of Virginia. Je zogenaamde ‘subjectieve’ leeftijd is belangrijker dan je geboortedatum. Die eerste heeft grote invloed op je persoonlijkheid en je activiteitenpatroon. Hoe meer je onderneemt, hoe jonger je je voelt en omgekeerd. Naarmate je voor een langere tijd weinig uitvoert, neemt je levenslust af en voel je je vaak dus ook ouder. Het gevoel van (de subjectieve) leeftijd maakt wat verouderen (wel of niet) met iemand doet. Sommigen lijken helemaal op te bloeien bij het stijgen der jaren, terwijl anderen juist afvlakken. Psychologen denken dat je jonger voelen een vorm van zelfverdediging is tegen de veroudering. Dus: hoe meer je ‘bij de tijd blijft’ en hoe meer je onderneemt, zoals reizen, hobby’s of sporten, hoe sterker iemand gelooft in ‘jong blijven’. Zo schuiven we de zorgen naar morgen. Hoe jonger mensen zich voelen, hoe bewuster en minder neurotisch ze zijn. En wat een mooie bijkomstigheid is: het gaat niet ten koste van de uitbundigheid en het enthousiasme die horen bij een jonge geest. Dat je mind je voor de gek houdt, is dus alleen maar positief. Mensen die zich jonger voelen, lopen minder risico op depressies en zelfs dementie wordt er langer mee op afstand gehouden.
Weg met beige
De laatste zaal van de expositie in De Kunsthal, getiteld ‘Aging well’, is daarom ook de leukste. Met name defoto’s van Ari Seth Cohen, de man achter het populaire blog ‘Advanced Style’. Bij het kijken naar het werk van deze New Yorkse fotograaf / filmmaker glimlacht iedereen. De vrouwen (tussen de 65 en 100 jaar) die hij portreteert, zijn stuk voor stuk karakters die niks van botox moeten hebben en wars zijn van eenvormigheid. Het beroemdste uithangbord van deze generatie bijzondere vrouwen is tevens de oudste van het stel. Met haar bijna 100 jaar is Iris Apfel een vrouw die je niet over het hoofd kijkt. Haar belangrijkste les: het doel is niet er jong uit te zien, er vooral ook niet uit te zien zoals anderen, maar wel om er góed uit te zien. En hoe doe je dat dan? Een aantal verzamelde tips van de Advanced Style-ladies: gooi je beige kleding in een verfbad, zorg dat je in model blijft (niet te dik, niet te dun) en loop niet met teveel bloot vel in de rondte. Maar boven dat: kleedt je iedere dag voor het theater dat leven heet!
Eindelijk de eigen blik
En dat is al met al natuurlijk het grote voordeel van een vrouw zijn die de leeftijd van zwanger kunnen worden achter zich heeft gelaten. Je wordt als ware niet meer door een seksuele bril (male gaze) bekeken en wanneer je voor de spiegel staat hoef je je ook geen moment af te vragen of mannen het al dan niet appreciëren hoe en waarmee je jezelf uitdost. Vrouwen ‘van zekere leeftijd’ bekijken zichzelf eindelijk door hun eigen bril. En dat is woest aantrekkelijk!
Manifest: Ashton Applewhite, This Chair Rocks
Fotoboeken: Advanced Style by Ari Seth Cohen, zie ook foto onder.
Podcast: ‘Vroeger waren mannen aardiger’, Podcast NPO, Dieuwertje Mertens met o.a. Isabel Allende, Hedy D’Ancona, Dini Bangma, Ellen Laan, Roberta Petzoldt, Annemarie Raaff, Kathrin Sanoll, Lydia Sillem, Anne Vegter en ook nog een paar mannen.
Tentoonstelling: Youthquake nog tot 22 augustus. Foto boven: Iris Apfel, ©Luìs Monteiro Photography via Kunsthal Rotterdam.
