Het is al heel wat decennia geleden dat ik als tienermeisje met mijn ouders op de Veluwe woonde. En dan ook nog behoorlijk buitenaf. Als ik dan toch, tegen de wens van pa en ma uiteraard, in de avond alleen wegging, pakte ik de racefiets van mijn vader, hulde ik me in een militaire parka en verstopte ik mijn krullenbos onder een bakkerspet.
Oftewel: ik verkleedde me als een jongen en daar trapten de kwaadwillenden op de bibelbelt blijkbaar in. Het is altijd goed gegaan tenminste. En nee: ik had geen penisnijd, geen travestieneigingen bij daglicht en ook geen transseksuele verlangens. Ik voelde me doodgewoon veilig met het uiterlijk van een kerel. Dacht ik toendertijd daarmee iets bijzonders te doen, deze week was er wetenschappelijk nieuws uit ornithologische kring. Vrouwelijke kolibries vermommen zich eveneens als mannetjes om niet aangerand en/of verkracht te worden.
Imponeren met veren
Tussen 2015 en 2019 is het gedrag van 436 witnekkolibries in het Centraal-Amerikaanse regenwoud in Panama uitvoerig onder de loep genomen. Een van de bevindingen is dat zo’n 30% van de vrouwtjes zich uiterlijk tot mannetje transformeert. En bij de meeste vogelsoorten is het net andersom als bij ons mensen: daar moet het mannetje (denk Pauw) het hebben van zijn uiterlijk en zijn de vrouwtjes de spreekwoordelijke ‘grijze muizen’. De mannelijke kolibries zijn zeer kleurrijk: ze hebben een opvallend blauwe kop, een donkergroene rug en een witte buik. De vrouwtjes zijn een stuk onzichtbaarder met een combinatie van grijsgroen en wit.
Blijf van mijn lijf
De onderzoekers opperden eerst twee scenario’s voor de vermommingen van de vrouwtjes. Ofwel laten ze kleurrijke veren groeien om mannelijke soortgenoten aan te trekken of juist om hen van het lijf te houden. Het laatste is uiteraard het geval. Uit videobeelden blijkt dat de vrouwtjes veranderen van kleur om ‘nafluiten’ en andere vormen van seksuele intimidatie te voorkomen.
Hoe grauwer de vrouw, hoe geiler de man
Mannelijke kolibries toonden namelijk een seksuele voorkeur voor kolibrievrouwtjes met een grauwe kleur. Met andere woorden: hoe grauwer de vrouw, hoe geiler de man. Met hun ‘travestie’ redden ze hun vege lijf en hebben de vrouwtjes minder last hebben van ongewenst gedrag en houden zij zodoende tevens meer tijd over om naar voedsel voor zichzelf en hun jongen te zoeken. Want ‘de heren’ kolibries bemoeien zich, in tegenstelling tot veel andere vogelsoorten, nimmer met de resultaten van hun wilde seksleven en dus moeten de moedervogels niet alleen hun eigen vege lijf, maar ook de voedselvoorraden voor het gezin zien te redden.
Moedergeploeter
Steven van der Mije, vogelkenner bij Naturalis, licht dit als volgt toe bij RTL Nieuws: “Mannelijke kolibries zijn voornamelijk bezig met paren, vrouwelijke kolibries zorgen dus alleen voor hun jongen. Als je voor je nakomelingen moet zorgen heb je geen tijd om lastig gevallen te worden.” Met een felle kleur gaat dit de vrouwtjes veel makkelijker af. Het speelt ook een rol in hoe succesvol het grootbrengen van de jongen verloopt. “Daar heb je vrij veel voedsel voor nodig. Als je met rust wordt gelaten, kun je de hele dag pikken.” De felle kleuren van de vogel worden geassocieerd met agressie, legt Jay Falk, evolutionair ecoloog uit in de National Geographic. “Als je op een man lijkt, heb je geen last meer van pestkoppen.”
Vooral bij voedselschaarste
Waarom veranderen dan niet alle kolibrievrouwtjes van kleur? Volgens evolutionair ecoloog Dustin Rubenstein komt dit door een risico dat erbij komt kijken. “Als je felle kleuren uitstraalt, dan val je op”, vertelt hij bij National Geopgraphic.”De kans is dan veel groter dat je wordt opgegeten door roofdieren.” Daarnaast kost het creëren van de kleuren ook veel energie volgens Steven van der Mije. “Je moet een heel luxe verenkleed gaan aanleggen. Hoe meer kleur je veren hebben, hoe meer energie het kost om het aan te maken.” In gebieden met veel voedsel zullen vrouwen minder snel geneigd zijn om te transformeren naar mannen. “Als vrouwtjes makkelijk voedsel kunnen vinden, hebben ze minder moeite om hun jongen daadwerkelijk groot te brengen.”
Ook pedo’s blijven op afstand
Die conclusie wordt onderstreept door het gegeven dat ook de jonkies, dus mannetjes én vrouwtjes, het verenpak van volwassen mannelijke kolibries hebben, om zo agressie te vermijden en te overleven. Zij moeten immers eerst nog groot worden en kunnen zich nog niet niet voortplanten. En daarvoor hebben ze veel voedsel nodig. Met hun felle veren, houden ze de mannelijke veelvraten op afstand en hebben ze ook minder last van ‘polonaise aan hun jonge lijfje‘.
Mannen zijn vaker travo’s
Voorbeelden van mannelijke diersoorten die zich vermommen als vrouwtje zijn er meer dan andersom, aldus Jente Ottenburghs van Wageningen Universiteit & Research. “Sommige mannelijke kemphanen lijken meer op vrouwtjes om zo in het geniep te kunnen paren. Van een aantal vissoorten is bekend dat ze hetzelfde doen. Omgekeerd kan ik niet echt voorbeelden noemen.” Volgens de wetenschappers is de rol van vrouwelijke soorten in het dierenrijk relatief onderbelicht, waardoor het gedrag van de vrouwelijke kolibrie nu pas aan het licht komt. Iets wat ook al herkenbaar is uit de mensenwereld. “Mannetjes zijn doorgaans makkelijker te bestuderen, want die laten zich vaker zien en horen”, aldus Ottenburghs.
En de les is……….
Mijn homovriend verwoordt het als volgt (ik zou het zelf niet kunnen verzinnen) “Lieve vrouwen: doe hier uw voordeel mee, dan blijven de mannen van uw achterdeel!”
Illustratie: PBS New Hour
