Het is 6 februari: Zero Tolerance Day FGM. Op dit moment zijn ruim 200 miljoen meisjes en vrouwen wereldwijd slachtoffer van besnijdenis, ook wel Female Genital Mutilation (FGM) genoemd. De meesten van hen zijn nog geen 15 jaar oud als ze deze vernederende en pijnlijke “operatie” ondergaan.
Meisjesbesnijdenis is een ernstige mensenrechtenschending. Het is een vorm van genderdiscriminatie. De praktijk komt voort uit de gedachte dat de seksualiteit en het lichaam van een meisje onder controle gehouden moeten worden en zij hier zelf geen beschikking over heeft. Slachtoffers worstelen levenslang met de fysieke en emotionele gevolgen van de ingreep. De Verenigde Naties spreken zelfs van marteling.
Zodra ze vruchtbaar wordt
De ‘rite de passage’, waarbij in mindere of meerdere mate de vulva beschadigd wordt, vindt meestal plaats rondom de eerste menstruaties. Hoewel vaginale verminking in geen enkele religieuze tekst is voorgeschreven, komt die desondanks vooral voor in moslimgemeenschappen in delen van Afrika, het Midden-Oosten en delen van Azië. In veel gemeenschappen wordt het gezien als eis voor een huwelijk. Meestal wordt de procedure uitgevoerd zonder verdoving en door traditionele ‘besnijders’, die geen medische opleiding hebben en geen hygiënische materialen. Naast wetgeving zijn tevens voorlichting en culturele hervormingen nodig.
Slechts besmuikt wordt erover gesproken
FGM is een ongemakkelijke waarheid. Zelfs in ons vrije Nederland, dat zo bekend staat om zijn openheid op het gebied van de seksualiteit, wordt er alleen besmuikt over gesproken. We worden allemaal uit een vagina geboren, maar echt vrijmoedig over de vrouwelijke genitaliën spreken, kunnen we anno 2023 nog steeds niet. Communiceren over mannelijke geslachtsorganen is eenvoudiger. Zelfs vrouwen praten makkelijker over een penis dan over vulva en vagina. Laat staan dat er gesproken wordt over vagina-onrecht, wat Female Genital Mutilation ten zeerste is, maar wat eufemistisch toch maar ‘meisjesbesnijdenis’ blijft heten.
Seksuele moord
Het woord vrouwen- of meisjesbesnijdenis is misleidend, want daardoor zou je kunnen denken dat het zoiets is als de besnijdenis van jongetjes, die nog enige gezondheidsvoordelen biedt. In werkelijkheid is een meisjesbesnijdenis een seksuele moord voor haar leven. Daarom is de internationale term ook Female Genital Mutilation, in Nederland Vrouwelijke Geniale Verminking (VGV). De clitoris als epicentrum van de vrouwelijke seksualiteit is immers vernield en bij elke menstruatie, seks en bevalling lijdt zo’n vrouw opnieuw.
Barbaren
Het is in feite terug naar de Middeleeuwen. De vrouw als aanstichter van al het kwaad (namelijk zwak mannenvlees) en alle wreedheden die daarbij horen. In Egypte pleiten (mannelijke) parlementsleden dat alle vrouwen (85% is dat reeds) besneden moeten worden, omdat mannen ‘seksueel zwak’ zijn. Zij stellen dat Egyptische mannen veel prestatieverhogende middelen gebruiken en dat vrouwen dan maar FGM moeten ondergaan, zodat de mannen geen minderwaardigheidscomplex krijgen.
Gave baby wordt beschadigde tiener
Meisjes worden gaaf geboren, maar middels een ingreep vernield voor de rest van hun leven. Als de clitoris van een vrouw beschadigd is, is ze feitelijk geamputeerd. Plezier in seks hebben wordt dan heel moeilijk. De gevolgen van FGM zijn ernstig en levenslang, zowel geestelijk als lichamelijk. Meestal wordt de ‘procedure’ door traditionele ‘besnijders’ uitgevoerd: geen artsen, geen enkele vorm van medicatie, geen ontsmettingsmiddelen, geen nazorg. In de meest acute gevallen overlijden meisjes aan bloedingen, tetanus of andere infecties. Ook zonder dat lijden ze ernstige pijnen.
Onbesneden geen leven
In veel gemeenschappen wordt het gezien als eis voor het trouwen. Zozeer zelfs dat een meisje na haar huwelijk vaak ‘teruggegeven’ wordt aan de familie, als de echtgenoot ontdekt dat ze onbesneden is, met het verzoek dat alsnog te doen, omdat ze ‘onrien’ is. De omgekeerde wereld. Zonder FGM kan er niet getrouwd worden, mag het eten wat ze koken niet worden gegeten, kleren die ze wassen worden niet gedragen, kortom: ze krijgen een totale boycot. Zelfs tegenstanders laten hun dochters besnijden, omdat ze een sociaal isolement vrezen.
Hervormingen
Wetgeving op dit terrein is belangrijk, maar zorgt niet voor directe veranderingen. Er zijn tevens voorlichting en culturele hervormingen nodig. Activisme en bewustwording over FGM stuiten op weerstand en kunnen juist ook leiden tot een toename, melden hulporganisaties die ter plekke werken. Mensen zijn nou eenmaal bang voor veranderingen, hangen aan hun eigen cultuur en vrezen de schande, sociale uitsluiting of het stigma als ze afwijken van de norm. Die angst kan sterker zijn dan de angst voor complicaties, boetes of gevangenisstraffen. Daar staat volgens Unicef tegenover dat gesprekken met mannelijke universiteitsstudenten erop wijzen dat de nieuwe generatie liever een relatie heeft met een meisje dat geen FGM onderging.
Bij u en mij om de hoek
Een ver-van-ons-bed-show? Nee dus! In Nederland is meisjesbesnijdenis verboden en strafbaar. Toch zijn er zeker 40.000 verminkte vrouwen in ons land. Van deze groep is meer dan 80% afkomstig uit Egypte, Somalië, Ethiopië, Eritrea, Soedan of Irak. Het komt vaak voor dat meisjes besneden worden als zij op ‘vakantie’ zijn in het land van herkomst. Ook dit is verboden en strafbaar wanneer diegene de Nederlandse nationaliteit heeft, of in Nederland een vaste woonplaats of verblijfplaats heeft, maar het gebeurt ondanks dat toch. Omdat de ouders het belangrijk vinden of omdat de familie in het thuisland druk uitoefent. Terug in Nederland zullen deze tienermeiden er uit diepe schaamte en verdriet niet snel over praten met een mentor op school of met westerse klasgenootjes. Kaken op elkaar en vaak zelfs kiezen op elkaar vanwege de pijnlijke littekens.
Artsen alert!
Huisartsen doen te weinig om meisjesbesnijdenis bespreekbaar te maken, is de conclusie van een onderzoek in Nederland. Artsen hebben onvoldoende kennis, weinig zicht op risicolanden en geen tijd om hier discreet over te communiceren. “Een Somalische vrouw vertelde me dat ze door de reactie van de dokter het gevoel kreeg dat er wat mis met haar is” vertelt Ramin Kawous, die genitale verminking in Nederland onderzocht. “De arts zag dat ze besneden is, schrok, had het over mutilatie, verminking zelfs. Terwijl in Somalië zo’n 90% van de vrouwen besneden is, daar is het normaal. Het kan heel schadelijk zijn om dan in Nederland te horen te krijgen dat je beschadigd bent.” Zo ziet de onderzoeker graag dat huisartsenpraktijken alert zijn op gezinnen uit risicolanden die meisjesbesnijdenis overwegen. Daarnaast blijft het onderwerp nog teveel in de taboesfeer hangen doordat huisartsen niet weten hoe wél het gesprek aan te gaan.
Educatie
De recente geschiedenis laat zien dat educatie een land naar een hoger plan kan trekken. Vooral beter geschoolde jonge vrouwen zorgen voor meer inkomen, betere hygiëne, meer mentaal en lichamelijk zelfbewustzijn, meer anticonceptie, minder kinderen en ook minder kindersterfte. Dergelijke vrouwen zullen hun dochters niet meer laten besnijden, maar vooral naar school sturen en zo is de cirkel rond. Als we dus ergens in moeten blijven investeren is het in onderwijs.
Zero tolerance
Diverse ngo’s werken samen met besnijdsters, lokale chiefs, dorpsoudsten, religieuze leiders en andere rolmodellen om blijvende gedragsverandering te stimuleren, om zich openlijk uit te spreken voor ‘zero tolerance’ tegen het besnijden van meisjes en zo gemeenschappen officieel FGM-vrij te maken. Het helpt soms om een ander (niet schadelijk) ritueel in te voeren in plaats van de gevaarlijke besnijdenis. Tenslotte blijft het lobbyen bij nationale en regionale overheden en bij parlementariërs om meisjesbesnijdenis strafbaar te stellen van het grootste belang.
Het zwijgen doorbreken
De Belgische europarlementariër Assita Kanko (1980) schreef een boek over haar eigen ervaring met FGM in haar thuisland Burkina Faso, getiteld ‘Omdat je een meisje bent’. Zij ziet ook het zwijgen over dit in alle opzichten pijnlijke onderwerp als boosdoener. O.a. in haar wekelijkse column voor De Telegraaf verbreekt ze die stilte. Toch stuiten haar woorden vaak op kritiek, ook hier in de westerse wereld. “Als ik dit aankaart, krijg ik te horen dat ik begrip moet tonen en dat mensen tijd nodig hebben om te begrijpen dat dit niet goed is. Er is heel veel cultuurrelativisme,” vertelt ze daarover in WNL op Zondag. “Maar ik vind dat er geen enkel excuus kan bestaan om je kind te laten besnijden. Iedereen is slim genoeg om te begrijpen dat je niet een deel van je kind wegsnijdt.” Assita Kanko noemt zichzelf na jarenlange worstelingen ontembaar en vrij en ze wil dat ook voor haar lotgenotes. “Ik maak werk van mijn vrijheid en dat beschouw ik als een plicht. Als je de onderdrukking aanvaart, laat je alle andere vrouwen in de steek. De onderdrukking voor één persoon aanvaarden is de deur openen voor de onderdrukking van alle andere mensen.”
Teken daarom het manifest tegen meisjesbesnijdenis. Omdat het doorbreken van schadelijke patronen begint met een tegengeluid.
