Ilse Uyttersprot, de Belgische oud-burgemeester van Aalst, werd afgelopen augustus vermoord. De dader meldde zich daarna bij de politie met het verhaal ‘dat hij zijn vriendin iets had aangedaan’. Daarop werd het levenloze lichaam van de 53-jarige vrouw in haar appartement gevonden. Recent was de relatie tussen dader en slachtoffer op de klippen gelopen. Inmiddels is bekend dat de 49-jarige Jurgen D. reeds eerder opgepakt was voor stalking en bedreigingen van een andere ex. Hij zat echter nog geen dag van z’n leven in een cel…………
Wel aangiftes, geen vervolging
“Ik ben de nieuwe vriend van Ilse Uyttersprot.” Zo wilde deze Jurgen zijn sinds jaren besmeurde reputatie oppoetsen. Heel de wereld moest het weten. “Hij was charmant in de eerste maand van de relatie. Gruwelijk gewelddadig nadien”, volgens kennissen. “Hij had een zwak voor sterke blonde vrouwen en hij schiep er een duivels plezier in om hen dan karakterieel kapot te maken. Elke vrouw die hij heeft gehad, en het zijn er veel geweest, heeft kennis gemaakt met zijn vuisten.” Hij werd in 2014 voor het geweld tegen zijn eerdere ex-vriendin veroordeeld tot een half jaar voorwaardelijk. Deze vrouw deed als slachtoffer meermaals aangifte bij de politie. Maar hieraan was tot dan toe geen gevolg gegeven.
Femicide
Dit soort misdrijven worden meestal onder kopjes als ‘familiedrama’, ‘huiselijk geweld’, ‘crime passionnel’ of ‘ongeluk in de relationele sfeer’ geschaard. Alsof het ook maar iets met andere gezinsleden, passie of liefde te maken heeft. Het is pure femicide: een vrouw wordt vermoord, omdat ze een vrouw is. Of eigenlijk: omdat ze iemands vrouw is. Bezit. En als zij de relatie verbreekt of niet doet wat haar opgedragen wordt, denkt ‘de eigenaar’ met haar te kunnen doen wat hij wil.
Dodelijke cijfers
Terwijl de totale moord- en doodslagcijfers in Nederland al jaren dalen is dit bij de moord op een vrouwelijke partner niet het geval. In 2019 werden 44 vrouwen om het leven gebracht, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. In alle gevallen was de dader een bekende. Bij 23 van (ruim de helft dus) was de (bijna)-(ex)-partner de moordenaar. In 2018 was dat zelfs bij 33 van de 43 om het leven gebrachte vrouwen. In de gehele periode 2015 t/m 2019 was er in 60% sprake van partnermoord. Het daadwerkelijke aantal ligt waarschijnlijk hoger, omdat ongehuwde of ongeregistreerde partnerschappen niet zijn meegerekend.
Machocultuur
Wereldwijd worden de meeste vrouwen vermoord in Zuid Amerika. Daar is echt sprake van ‘femicide’: het doden van vrouwen omdat ze vrouw zijn. Dat gebeurt er op dusdanig grote schaal dat de VN spreekt van een alarmerend probleem. In de daar aanwezige machocultuur zien mannen vrouwen vaak als hun bezit waarmee ze alles kunnen doen en laten. Soms blijft het bij kledingvoorschriften en telefooncontroles. Vaak gaat het verder, tot seksueel misbruik en moord aan toe.
Angst, schaamte, niet geloofd worden
Volgens de laatste cijfers van Eclac, het VN-orgaan voor Latijns-Amerika en de Cariben, kwamen er in 2016 bijna 2000 vrouwen om het leven. Met een inktzwarte top 3 van El Salvador, Honduras en Guatemala. In 2014 waren dat er nog een kleine 1700. Hoewel veel Latijns-Amerikaanse landen inmiddels wetten hebben aangenomen die het geweld de kop in moeten drukken, stijgt het aantal moorden op vrouwen nog steeds, aldus Kathleen Taylor, expert geweld tegen vrouwen bij UN Women. “Het probleem is vermoedelijk veel groter dan de cijfers vertellen. Femicides, inclusief gevallen die te maken hebben met seksueel geweld, worden structureel te weinig gemeld, niet opgelost of niet als zodanig herkend door de autoriteiten.” Vrouwen durven bij geweld binnenshuis vaak geen aangifte te doen: uit schaamte of omdat ze reeds ervaren hebben niet serieus te worden genomen.
Overal
“Geweld tegen vrouwen bestaat in elke samenleving. Het komt vooral voor als mannen een zeer patriarchale kijk hebben op hun relatie”, aldus sociologe Birgitt Haller van het Instituut voor Conflictonderzoek in Wenen. Zij onderzoekt de femicide in haar land. Het dodelijke geweld tegen vrouwen neemt ook daar toe. Vorig jaar werden er 70 mensen vermoord in Oostenrijk, onder wie 41 vrouwen. Daarbij komt dat geweld tegen vrouwen nog steeds een groot taboe is. “Het schaamtegevoel is bijzonder groot wanneer vrouwen door hun man worden mishandeld”, aldus Birgitt Haller. “Het is daarom belangrijk om hen duidelijk te maken dat ze beroep kunnen doen op tal van ondersteunende diensten die hen in bescherming kunnen nemen, voor het te laat is.”
Gezicht geven
Het Franse Féminicides par compagnons ou ex’d doorzoekt dagelijks de landelijke en lokale pers op vrouwenmoorden. Die publiceren ze op hun Facebookpagina, voorzien van een foto van het slachtoffer en de trieste geschiedenis. Daarmee willen ze de gedode vrouwen een gezicht geven. “Zo voorkom je dat ze anoniem verdwijnen in jaarlijkse moordcijfers en -statistieken waar niemand zich meer over opwindt”, schrijft het collectief op haar website.
Apenliefde
Een mooi gebaar, maar daar hebben de kinderen hun moeders niet mee terug of de ouders hun kind. Opvoeding van meisjes tot mondige doortastende wezens is belangrijk. Net als het opvoeden van jongens, zodat ze leren een meningsverschil niet met hun vuisten, maar met woorden dienen te beslechten. En laten we onze kinderen geen sprookjes voorhouden over ‘de ware’. Die bestaat niet en een relatie is per definitie een compromis en vergt dagelijks tact, beleid en echte liefde. “Aan apenliefde heb je niks”, zei mijn moeder altijd. Tegenwoordig vind ik dat apies vaak liever zijn voor elkaar dan mensen. Niet wegkijken dus, want huiselijk geweld houdt niet op, niet vanzelf in elk geval.
Corona
Bij de 26 Veilig Thuis-organisaties komen gemiddeld per maand 11.000 meldingen van huiselijk geweld en kindermishandeling binnen. Er worden in een maand 9000 adviesgesprekken gevoerd. Hoewel dat aantal in het begin van de lockdown in Nederland daalde, is het denkbaarder dat het eerder is toe- dan afgenomen, aldus criminoloog en antropoloog Janine Janssen in De Volkskrant. “Veel betrokkenen zochten juist door de coronacrisis geen hulp.” Cijfers van hulpinstanties uit andere landen laten juist een enorme stijging zien. Zo verblijven veel partners nu langer in dezelfde ruimtes doordat ze thuiswerken. Dat leidt er ook toe dat het melden van huiselijk geweld een stuk moeilijker is geworden.
Codewoord en codegebaar
Minister Hugo de Jonge van VWS, minister Sander Dekker voor Rechtsbescherming en apothekersorganisatie KNMP lanceerden in mei daarom het codewoord ‘masker 19’, dat slachtoffers van huiselijk geweld kunnen noemen bij apotheken om zo hulp te kunnen krijgen. Voorts is er een internationaal subtiel gebaar voor vrouwen in noodsituaties, zoals in onderstaand filmpje te zien is. Dit kan ook tijdens beeldbellen gegeven worden.
Bel bij dreigend gevaar altijd 0800 2000 (of kijk op veiligthuis.nl) en doe dat ook als je geweld en/of mishandeling bij anderen vermoedt. Het niet wegkijken van de omgeving kan mensenlevens schelen.
Beeld: jurk van DI$COUNT UNIVER$E
