In het Ethiopische conflictgebied Tigray worden momenteel stelselmatig vrouwen verkracht. Voor het eerst geeft de regering van het Afrikaanse land zelf dit ook toe. Gruwelijk seksueel geweld als oorlogswapen.
Journalisten brengen steeds meer getuigenissen naar buiten van vrouwen die het gebied ontvlucht zijn of die ondanks allerlei blokkades via internet toch de rest van de wereld bereiken.
Gedwongen seks met opa
Een 18-jarige vrouw meldde deze week bij de BBC hoe een man in een uniform van het Ethiopische leger haar in december heeft geprobeerd te verkrachten en haar tot seks met haar grootvader wilde dwingen. Toen ze zich verzette, begon hij te schieten. “Hij schoot me 3x in mijn rechterhand en 3x in mijn been.” De vrouw belandde in het ziekenhuis en moet zonder rechterhand haar leven voortzetten.
Bewijs alom
In januari deed VN-gezant Pramila Patten ook reeds verslag van Tigreeërs die onder dwang hun familieleden moesten verkrachten en van vrouwen die door de militairen zelf misbruikt werden. Patten wees ook op de toegenomen vraag naar SOA-testen, wat vaak een indicatie is van seksueel geweld in oorlogstijden. Vorige week verklaarde de minister van Vrouwen, Kinderen en Jeugd, Filsan Abdullahi Ahmed, dat er in Tigray ‘zonder twijfel’ vrouwen zijn verkracht. Het bewijs is volgens haar ‘onomstotelijk’. Dit viel samen met een publicatie waarin de officiële mensenrechtencommissie van Ethiopië aangaf ruim 100 meldingen van grof seksueel geweld te hebben gehad en dat was nog maar uit een klein deel van de regio. Het conflict in Tigray is een botsing tussen de oude en de nieuwe machthebbers in Ethiopië.
Patrick Cammaert
Generaal Patrick Cammaert leidde grote internationale vredesoperaties. Sinds hij in 2007 de actieve militaire dienst verliet, reist hij de wereld over om de VN-missies te verbeteren. Hij heeft zich de bestrijding van seksueel geweld in conflictgebieden als belangrijkste opdracht gesteld. Zoals hij zelf ooit tegen de VN-Veiligheidsraad zei: “Het is tegenwoordig in oorlogsgebieden gevaarlijker om een vrouw te zijn dan een soldaat.” Buitenlandredacteur van het NOS Journaal Esther Bootsma schreef ze in 2019 het boek ‘Kijk niet weg’ over de missie van Cammaert.
Verkrachting als middel tot genocide
Verkrachting als oorlogswapen is een eeuwenoud fenomeen. Al sinds de oudheid vergrijpen strijders en soldaten zich aan vrouwen van de vijand. Maar verkrachting als onderdeel van genocide is minder bekend. De eerste die hiervoor werd veroordeeld is de Rwandees Jean-Paul Akayesu in 1998. Sindsdien worden seksuele vergrijpen tijdens een oorlog niet alleen gezien als misdaad tegen menselijkheid maar kan het ook een vorm van genocide zijn: met de bedoeling een volk uit te roeien. Bijvoorbeeld doordat de vrouwen lichamelijk zo zwaar werden beschadigd dat ze later geen kinderen meer kunnen krijgen. Of doordat ze vanwege het stigma niet meer aan een man kunnen komen. En niet zelden raken de slachtoffers zwanger; ook een manier om de etnische samenstelling van een bevolking te veranderen.
Kinderen als slecht souvenir
In Rwanda bij de afgrijselijke strijd tussen Hutu’s en Tutsi’s kregen deze kinderen de naam ‘enfant de mauvais souvenir’. Maar het meest strategische aspect van de verkrachtingen daar was dat vrouwen erdoor bewust werden geïnfecteerd met hiv. Vooral besmette Hutu-mannen werden aangespoord zo veel mogelijk Tutsi-vrouwen te verkrachten. Aidspatiënten werden expres uit het ziekenhuis ontslagen om mee te doen. De daders zeiden tegen de vrouwen: ‘we hebben voor jullie geen machetes of kogels nodig. We hebben een ander wapen, wat zal leiden tot een langzame dood’. Van de vrouwen die de genocide overleefden, bleek daarna 70% besmet met hiv.
Ook in de Tweede Wereldoorlog
Maar een waarheid die wellicht voor ons nog ongemakkelijker is, is die van de Duitse vrouwen die aan het einde van de Tweede Wereldoorlog als ‘buit’ verkracht werden door de geallieerden. Ik dacht altijd dat deze vreselijke misdaden tegen vrouwen voornamelijk door Russische soldaten werden gepleegd. Tot ik een paar jaar terug het boek ‘Als die Soldaten kamen’ (Toen de soldaten kwamen) las van historicus prof. dr. Miriam Gebhardt. In totaal werden volgens voorzichtige schattingen 860.000 Duitse vrouwen verkracht. In zeker 80.000 gevallen door Amerikaanse militairen. Miriam Gebhardt gaat er bovendien van uit dat er in totaal veel meer vrouwen aan seksueel geweld onderhevig waren in die chaotische maanden in 1945. Misschien wel 2 miljoen. Vrouwen van nu hebben al last van toxische schaamte, die was in die tijd nog vele malen groter. Het woord verkrachting kwam niet over hun lippen. Daarbij: zij waren de vijand en moesten vooral zwijgen.
Baby’s van toen, 70-plussers van nu
De auteur beschrijft dat het in Duitsland na de oorlog een tijd was waar wij geen idee van hebben. Alles lag in puin, de mensen leden honger, het land werd overspoeld door vluchtelingen uit het oosten, soldaten keerden getraumatiseerd terug en over de verrichte gruweldaden zweeg men. Na de publicatie van haar boek werd Gebhardt overspoeld door berichten van de kinderen die uit deze verkrachtingen waren voortgekomen. Helaas werkt de natuur niet tegen bij geweld. Hun geschatte aantallen lopen uiteen van 80.000 tot 400.000. Deze kinderen, nu allemaal rond de 75 jaar oud, gingen en gaan gebukt onder schuldgevoelens. Ze voelden zich verantwoordelijk voor de geestelijk nood waarin hun moeders verkeerden. Ze wilden haar helpen, maar konden het niet. Het gaat ook over Duitse mannen die verkracht werden. Dat ligt nog weer veel moeilijker. Auteur Gebhardt werd voor een TV-interview zelfs gesmeekt om het daar vooral niet over te hebben, vertelt ze in een interview met het RD. “De wehrmacht-soldaten hebben zich daar schuldig aan gemaakt. Wat gebeurde er met de krijgsgevangenen in de kampen? Het thema seksueel geweld wordt nu pas opgepakt en verwerkt. We staan nog maar aan het begin.”
Waarschuwing: schokkende details
Wat ook meewerkt aan meer openheid en bekendheid over dit o zo onterende thema is het feit dat veel auteurs en journalisten van nu vrouwen zijn. Zo ook Christina Lamb, de oorlogsjournaliste die recent haar boek ‘Ons lichaam, jullie slagveld’ publiceerde. Zij is in 2019 in de Democratische Republiek Congo (ook wel verkrachtingshoofdstad van de wereld genoemd) op bezoek bij Denis Mukwege. Zij ziet in zijn kliniek in Bukavu een meisje van 4 jaar, zo gewelddadig in haar anus gegrepen dat de penis van de man een gat naar de endeldarm heeft gemaakt. En een baby van 7 maanden (?!) met dezelfde anale ravage. Het zijn slachtoffers van de Raia Mutomboki-militie, verantwoordelijk voor massale verkrachtingen waarbij vrouwen ook worden gefolterd, bijvoorbeeld met een stuk hout in hun genitaliën dat hun voortplantingsorgaan volledig verwoest. Denis Mukwege werd al bedreigd, beschoten en op een haar na gemist, hij moest onderduiken en hij ontving een Nobelprijs. Een hele zaal vol met prachtig aangeklede applaudisserende mensen. Maar er veranderde niks.
Wereldwijd probleem
Het boek laat zien hoe verkrachting stelselmatig wordt ingezet als oorlogswapen om vrouwen bang te maken, te vernederen en te verminken, en voor etnische zuivering, wereldwijd. Lamb sprak ook met de beruchte ‘troostmeisjes’ uit de Japanse kampen en met vrouwen die tijdens het Argentijnse juntaregime slachtoffer werden van seksuele horrorpraktijken, ze ontmoette de Rohingya- en jezidivrouwen en de Nigeriaanse schoolmeisjes die verkocht werden als seksslavinnen. Hoewel verkrachting wereldwijd al in 1919 als oorlogsmisdaad te boek staat, heeft het internationaal gerechtshof nog maar 1x iemand hiervoor berecht. Namelijk de Oegandees Dominic Ongwen, ex-kindsoldaat en later commandant van het Verzetsleger (LRA). Hij werd o.a. schuldig bevonden aan grootscheepse verkrachting en het tot seksslaaf maken van vrouwen. De voorzitter van het Hof sprak over ‘ernstige, nauwelijks voorstelbare lichamelijke en psychische schade’ die vrouwen en meisjes hebben geleden.
Het is niet dat we het niet weten
Woede was dan ook een belangrijke drijfveer voor Christina Lamb om dit onderwerp onder de aandacht te brengen, vertelt ze in dagblad TROUW. “Ik werd steeds kwader. En naarmate ik me erin verdiepte: geobsedeerder. Ik dacht: hoe kán dit blijven gebeuren. Het is niet dat we niet weten dat het gebeurt, en op deze schaal, en terwijl wij spreken: in Tigray in Ethiopië, in de detentiekampen in China tegen Oeigoerse vrouwen, in Belarus tegen opgepakte activisten. Het gebeurt steeds weer en weer. En dat is onacceptabel.”
Nieuws dat zwaar op de maag ligt
Zo nu en dan bereikt het ook in Nederland het nieuws. Maar nogmaals: seksueel geweld als oorlogswapen is iets waar je in eerste instantie je hoofd voor wegdraait. Dat ondervindt ook Christina Lamb. “Het begon met Bosnië, dat was een shock, dat gebeurde middenin Europa. Maar er is bijvoorbeeld ook veel te doen geweest om de ontvoering van meisjes uit Chibok in Noordoost-Nigeria door Boko Haram. Dat is 7 jaar geleden, maar velen zijn nog altijd niet teruggevonden. Niemand heeft het er meer over. Het is helaas de manier waarop nieuws werkt. Onze aandacht verslapt gauw. Ik heb altijd geprobeerd om weer terug te gaan naar plekken waar ik eerder ben geweest. Ik heb voor mijn boek vaak dagenlang met vrouwen gesproken. Steeds kreeg ik te horen: ‘we willen niet dat straks mensen kunnen zeggen dat ze het niet wisten’. Ik hoop dat mijn boek meer bewustzijn creëert. Het is geen lichte kost, maar mensen moeten het weten.”
‘Ons lichaam, jullie slagveld: de verzwegen oorlogsmisdaden tegen vrouwen’, Christina Lamb, €26,-
‘Crimes Unspoken: The Rape of German Women at the End of the Second World War’, Miriam Gebhardt, €22,-
‘Kijk niet weg: De missie van generaal Patrick Cammaert’, Esther Bootsma, €22,-
Beeld: Pxhere
