In Nederland kreeg Bijwerkingen Centrum Lareb 5 meldingen binnen van ernstige bijwerkingen na het vaccineren van AstraZeneca. Het gaat in alle gevallen om vrouwen die getroffen werden door trombose.
Bij 3 van hen kwamen de bloedpropjes in de longen terecht. Een vrouw is daaraan overleden. Een andere vrouw kreeg een hersenbloeding. Het gaat om vrouwen tussen de 25 en 65 jaar en het trad op 7 tot 10 dagen na hun vaccinatie. Wereldwijd worden er meer bijwerkingen van coronavaccins gemeld bij vrouwen dan bij mannen.
Wel gelijkwaardig, niet gelijkaardig
De wetenschappers en farmaceuten van de 5 grote coronavaccins maakten in hun gepubliceerde onderzoeksdata geen onderscheid tussen mannen en vrouwen. Mede daardoor is het onduidelijk of er verschillende bijwerkingen kunnen optreden, concludeert onderzoeksplatform Investico, in samenwerking met Trouw, EenVandaag en de Groene Amsterdammer. Zij bestudeerden alle klinische proeven van de vaccins Pfizer/BioNtech, Moderna, AstraZeneca, Spoetnik V en Janssen, zoals deze zijn gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften als The Lancet en Nature. Niet één daarvan maakte qua opgetreden bijwerkingen genderdifferentiatie.
Jonge vruchtbare vrouwen
Volgens Investico treffen ernstige bijwerkingen tot nu toe vooral vrouwen, zoals trombose in combinatie met een lage hoeveelheid bloedplaatjes dat momenteel in verband wordt gebracht met het vaccin van AstraZeneca. Bij Lareb kwamen tot nu toe 26.000 meldingen binnen met in totaal 152.000 bijwerkingen. 86,6% daarvan betreft vrouwen. “Als vrouwen al meer melden, dan weten we niet hoe dat komt”, aldus Lareb-directeur Agnes Kant. “Ervaren ze meer klachten, hebben ze daadwerkelijk klachten, trekken ze eerder aan de bel?” Wellicht wordt het mede veroorzaakt door het feit dat er veel jonge vrouwen, die werkzaam zijn in de zorg, reeds ingeënt zijn.
Man is de maat der mensheid
De wereld is ontworpen door en voor mannen, aldus de Britse Caroline Criado Perez. Vrouwen lopen 50% meer kans om een verkeerde medische diagnose te krijgen wanneer ze een hartaanval hebben. Bij auto-ongelukken lopen vrouwen een groter risico te overlijden, omdat de veiligheidsonderdelen op mannen zijn afgestemd. In haar boek ‘Onzichtbare Vrouwen’ brengt Perez wereldwijde casestudy’s, verhalen en nieuw onderzoek samen. Van overheidsbeleid en medisch onderzoek tot technologie, werkplekken, stadsplanning en de media. Het onthult de manieren waarop vrouwen ‘vergeten worden’ en de impact daarvan op hun gezondheid en welzijn.
‘Lastige’ hormonen
Er worden verkeerde diagnoses gesteld, verkeerde medicijnen voorgeschreven of een verkeerde dosering en dat alles omdat de (medische) wetenschap er altijd vanuit ging dat er, behalve de afmetingen en de voortplantingsfuncties, geen fundamentele verschillen tussen het vrouwen- en het mannenlichaam zijn. Mannen zijn ‘betrouwbaarder’ voor allerlei testen omdat zij door de maand heen gelijkmatiger zijn en reageren. Omdat ze geen wisselende hormoonspiegels hebben en geen ovulaties dan wel menstruaties. Jonge vruchtbare vrouwen ondervinden andere bijwerkingen dan hun oudere seksegenotes en ook die zijn weer anders dan bij de mannen. Vrouwen zouden mogelijk beter af zijn met een kleinere dosis. Volgens Investico bewees onderzoek naar een griepvaccin begin deze eeuw dat met name jonge vrouwen veel meer toegediend kregen dan nodig is. Voor dezelfde werkingsgraad hadden ze genoeg aan de helft van de standaard hoeveelheid, met bovendien minder bijwerkingen.
AI: voor en door mannen
Het werkt ook de andere kant uit tegen vrouwen. Hun klachten worden vaak abusievelijk toegewezen aan de menopauze of aan stress, terwijl het in de praktijk vaak symptomen zijn van een ziekte die zich bij mannen totaal anders uit. Dat mannen de maat der dingen zijn, is volgens Caroline Criado Perez ook een gevolg van de genderdatagap, het gebrek aan cijfers over vrouwen. Haar boodschap: verzamel gegevens over vrouwen. “Als we daar morgen mee beginnen, ben ik optimistisch dat we over 10 jaar betere datasets zullen kunnen voeren aan de algoritmes. Maar op dit moment zouden we ongelooflijk sceptisch moeten staan tegenover AI (kunstmatige intelligentie). De data zijn niet goed genoeg.”
Genderspecifiek
De Wereldgezondheidsorganisatie WHO adviseerde in 2010 al fysiologische verschillen tussen mannen en vrouwen standaard mee te nemen in onderzoeken en testen. In Nederland waren en zijn vrouwelijke medisch specialisten zoals Prof. Angela Maas (Radboud UMC), Dr. Janneke Wittekoek (oprichter HeartLife Kliniek Utrecht) en Dr. Harriette Verwey (LUMC) pleitbezorgers van de zogenaamde genderspecifieke geneeskunde. Sinds 2015 brengt de Nederlandse belangenorganisatie Women Inc. de discussie over deze kwestie op gang met de campagne ‘Behandel me als een dame’. Ondanks verzet uit de medische en de farmaceutische werelden, zetten zij hun strijd voort. Dat alles heeft, tot teleurstelling van de halve wereldbevolking, echter nog niet geleid naar genderdifferentiatie bij de huidige vaccins.
Dodelijker voor mannen, langduriger voor vrouwen
Het ontbreken daarvan is een gemiste kans, zegt onderzoeker Chahinda Ghossein-Doha in dagblad TROUW.Covid-19 raakt mannen en vrouwen niet op dezelfde manier: de ziekte is vaker dodelijk voor mannen, terwijl vrouwen vaker ‘long covid’ doormaken, waarbij de klachten lang aanhouden. Het was de reden voor Maastricht UMC+ om daarover in december al aan de bel te trekken. Ze bekeken 30 relevante coronastudies. Van de ruim 6100 patiënten uit de eerste helft van 2020 was 41% vrouw. In een kwart van de studies zaten dubbel zoveel mannen als vrouwen. Ghossein-Doha: “Het coronavirus dringt menselijke cellen binnen via de enzymen, ACE en TMPRS2. ACE is zeer gevoelig voor geslachtshormonen. En geeft dus bij mannen en vrouwen andere signalen af. TMPRS2 komt 7x vaker voor in de prostaat dan elders in het lichaam. Wetenschappelijk kun je er niet omheen om te onderzoeken of er interactie is tussen het geslacht en de uitkomst van die medicijnonderzoeken.”
Zelfs op chemo is de reactie anders
Italiaanse wetenschappers ontdekten 5 gebieden waarin er grote verschillen zijn tussen mannen en vrouwen, alleen al qua symptomen: hart- en vaatziekten, kanker, leverziekten, osteoporose en farmacologie. Wanneer een man bijvoorbeeld een hartaanval heeft, krijgt hij pijn aan de borstkas die via de linkerarm naar beneden uitstraalt. Vrouwen met hetzelfde voelen zich misselijk en klagen over pijn in de lage buikstreek. Hartaandoeningen werden ook lang als typische mannenkwalen bestempeld. Hoewel een hartaanval bij een vrouw vaak ernstiger en gecompliceerder is, ondergaan ze vaak niet de juiste checks. Ook kanker treft vrouwen anders dan mannen. De behandeling is dezelfde, maar de tumoren reageren op verschillende chemotherapieën. Vrouwen lopen voorts meer risico op chronische hepatitis C vanwege hun vrouwelijke hormonen. Daarentegen wordt osteoporose vaak over het hoofd gezien bij mannen, omdat het als een vrouwenziekte beschouwd wordt. Zelfs een andere lichaamsbouw heeft invloed op het effect van thuismedicaties zoals paracetamol en ibuprofen. Opnametijd van het lichaam door een andere opbouw en ook verschil in hormoonhuishoudingen hebben hierop veel invloed. Om medicatie veilig en efficiënt toe te dienen en de dosering en de duur van de behandeling te bepalen, moet er meer maatwerk komen in de medische zorg.
Meer kalenderjaren, minder hormonen
Dat ook leeftijd een rol speelt bij reacties wordt door alle commoties rond coronaprikken tevens bekender. Ons immuunsysteem wordt op den duur ‘slomer’, waardoor lichamen van ouderen zich minder hard verzetten tegen onbekende indringers, zoals een vaccin dat ‘een beetje van de ziekte’ is. Als gevolg daarvan zijn de bijwerkingen bij jongeren dus feller. Bij alle de goedgekeurde vaccins in de VS (Pfizer, Moderna, Johnson & Johnson) rapporteren jongvolwassenen vaker vermoeidheid, hoofdpijn en pijn op de prikplek dan oudere volwassenen. “Vrouwen reageren sterker op allerlei vaccins, zoals de griepprik en polio- of mazeleninentingen, dus het is eigenlijk geen verrassing dat ze ook bij het coronavaccin meer klachten hebben”, aldus dr. Vivek Cherian bij Business Insider. “Testosteron neigt ernaar het immuunsysteem te onderdrukken, waar oestrogeen het juist eerder stimuleert.” En zowel bij mannen als vrouwen geldt dat de hormoonspiegels dalen bij het klimmen der jaren.
En nu?
Het Europees Medicijn Agentschap (EMA) kijkt momenteel opnieuw naar een verband tussen het AstraZeneca-vaccin en de combinatie van trombose met een te laag aantal bloedplaatjes bij met name jonge vrouwen. Nederland besloot afgelopen vrijdag AstraZeneca voor mensen onder de 60 jaar tijdelijk te stoppen. Tot nu toe werden er in ons land meer dan 400.000 van deze prikken gezet. Ook het coronavaccin van Janssen uit Leiden zou bij sommige mensen kunnen leiden tot bloedstolsels (trombose) in combinatie met een laag aantal bloedplaatjes (trombocytopenie). Daarvan zijn 3 meldingen bekend. Die worden onderzocht, nog onbekend is of dit mannen en/of vrouwen betreft en van welke leeftijd. Dit aantal heet ‘extreem weinig’, want het gaat om 4,5 miljoen mensen wereldwijd die dat het Janssen-vaccin al hebben gekregen. “Zo’n aantal past binnen de verwachtingen”, aldus Peter Arlett van het WMA.
Naschrift:
Ik geef toe dat de titel van dit artikel nogal kort door de bocht is. Er werden wel vrouwen in de testfases meegenomen, maar veel te weinig en er is niet gedocumenteerd op de verschillen met mannen. En ja: er was tijdsdruk. Ik heb veel vertrouwen in de wetenschap, maar e.e.a. toont wederom aan dat we meer vrouwelijke onderzoekers en fondsen nodig hebben, die heel masculien ‘even voordringen’.
Beeld: Campagne Women Inc, ‘Behandel me als een dame’
