De koning, het opperwezen en andere door mensen verheven types werden vroeger met een hoofdletter aangeduid. “Ik ga met hem schaatsen”: dan ga je bijvoorbeeld met de buurman. Maar bij “Ik ga met Hem schaatsen”, sta je plotseling met Willem Alexander op de ijzers of met god. Jawel, met een kleine letter. In religieuze kringen is er nu deining.
In de nieuwe Nederlandse vertaling van de Bijbel moet god niet als ‘Hij’ maar als ‘hij’ aangeduid moeten worden, zoals in de versie uit 2004 ook al gebeurde. Dat vindt een groep van vrouwelijke religiewetenschappers en theologen, meldt TROUW. De Oecumenische Vrouwensynode en de Nederlandse afdeling van een Europees netwerk vrouwelijke religie-onderzoekers stuurden daarover een brief naar de uitgever, het Nederlands Bijbelgenootschap. Volgens de ondertekenaars is het gebruik van een zogeheten eerbiedskapitaal voor vrouwen een ‘klap in het gezicht’ en ‘een stap terug’. En dan gaat het nog niet eens over de mannelijke persoonlijke voornaamwoorden. Wat zou er gebeuren als we ‘hij’ voor Jezus of Allah zouden veranderen in ‘zij’ of in een nog te verzinnen neutrale term?
Personen
Steeds vaker lezen we in krantenberichten over ‘personen’ in plaats van over ‘mannen en vrouwen’. Het genderonderscheid komt in de taal steeds vaker te vervallen. Zo hoor je als je met de NS reist sinds 2017 niet meer ‘dames en heren’ maar ‘beste reizigers’ en kiest Amsterdam voor ‘beste inwoners’. Uiteraard is niet iedereen hier enthousiast over. Immers: verandering stuit altijd op bezwaren. Sommigen noemen het zelfs ‘genderhysterie’. Maar het werkt wel degelijk positief
Hon Han Hen
Zweden ging ons namelijk voor. Daar hoeft sinds 2015 niet langer gekozen te worden tussen ‘han’ (hij) of ‘hon’ (zij), maar hebben ze het genderneutrale ‘hen’. Dat heeft het land minder masculien gemaakt en toleranter jegens minderheden, constateerden Amerikaanse onderzoekers in het wetenschappelijke tijdschrift PNAS.
Tolerantie
Hiermee is volgens de onderzoekers voor het eerst getoond hoeveel effect taal kan hebben op gelijkheid en tolerantie. Woordkeuze kan een samenleving veranderen. “Veranderingen in de samenleving hebben vaak invloed op taal”, aldus Ton den Boon, hoofdredacteur van de ‘Dikke Van Dale’ in dagblad TROUW. “Vroeger was bewindsman bijvoorbeeld de standaardterm. Later kreeg je ook de bewindsvrouw, en nu zie je het woord bewindspersoon opduiken.”
Inclusiviteit
Nieuw taalgebruik kan wel degelijk helpen bij het bevorderen van inclusiviteit, zo toont Zweden dus inmiddels wel aan. In de praktijk verandert de betekenis van een woord vaak eerder dan het woord zelf. Zo worden Nederlandse woorden met mannelijke uitgangen, die eindigen op -er, steeds vaker voor mannen én vrouwen gebruikt, zoals kostwinner en dokter. Er zijn tegenwoordig meer vrouwelijke dokters dan mannelijke en dan krijgt zo’n woord ook een andere lading. En we vinden het al jaren geen probleem om vrouwen ‘meester in de rechten’ te noemen.
Hallo allemaal, wat fijn dat je er bent!
Volgens Vivien Waszink, taalkundige bij het Instituut voor Nederlandse Lexicologie kun je inclusiviteit het beste bevorderen door dingen weg te laten in plaats van toe te voegen. Dus juist niet iemands gender erbij zetten als dit niet belangrijk is. Tevens vindt zij ‘goedenmiddag allen’ een prima alternatief voor ‘dames en heren: goedemiddag’. Wat dat betreft was Juf Ank uit ‘De Luizenmoeder’ met haar ‘Hallo allemaal’ een lichtend voorbeeld.
Een alternatief
Omdat wij in het Nederlands nog geen neutrale termen hebben voor hij/zij en voor hem/haar stel ik het volgende voor. Omdat X toch al vaak gebruikt wordt voor ‘neutraal’ kunnen we ons Nederlands daarmee verrijken. Wat is er op tegen om in plaats van te zeggen: ‘Dat is haar of zijn eigen beslissing’ te melden: ‘Dit is xijn beslissing’. Naar analogie hiervan worden hij/zij het onzijdige ‘xij’ en worden hem/haar ‘xem’. En dan ga ik heel manvriendelijk uit van de mannelijke variant. Als 10 miljoen Zweden dat kunnen, kunnen wij het ook!
Dit is Q
Ook de spreker zelf hoeft niet persé feminiem dan wel masculien te klinken. Zo is ‘Q’ een digital assistent, die een combinatie vormt van 5 stemmen die neutraal klinkt. Hiermee wordt ook getracht een bijdrage te leveren aan het uitbannen van gender-vooroordelen. “De stem van ‘Q’ voldoet aan de kwaliteiten van bestaande virtuele assistenten: warm, behulpzaam en gezaghebbend. Daardoor is de stem een realistische optie is voor alles met een voice assistant, van thuistechnologie tot openbaar vervoer”, aldus de makers.
Bijbelse deining
In een open brief vragen de Oecumenische Vrouwensynode en de Nederlandse afdeling van een Europees netwerk van vrouwelijke religie-onderzoekers het Bijbelgenootschap de keuze voor de hoofdletter in de nieuwe versie van de Bijbelvertaling, de NBV21, alsnog te herzien. Het opnieuw invoeren van ‘Hij’ in plaats van ‘hij’ in de Bijbel (hoofdletter, want is de titel van een boek) is niet zonder gevolgen, schrijven ze. “Er zijn talloze studies verschenen die de trieste en schadelijke gevolgen van een patriarchaal godsbeeld en het doorgeven daarvan voor voornamelijk vrouwen in kerk en samenleving hebben aangetoond.” Zij vinden het in dat verband ook teleurstellend dat de nieuwe vertaling ‘HEER’ blijft schrijven, zoals dat ook in die van 2004 het geval is. Ook daar zien zij liever minder of helemaal geen kapitalen.
Hûh?
Dit jaar verschijnt de nieuwe Bijbelvertaling, waaraan sinds 2017 gewerkt is. Die ligt inmiddels bij de drukker, zegt het Bijbelgenootschap tegen Trouw. Met andere woorden: god blijft HIJ en HEER. De bedoeling van de nieuwe bijbelversie was tevens zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke teksten blijven en dan omzetten naar hedendaagse spreektaal. Het Oude Testament dus vanuit het Hebreeuws en het Nieuwe Testament vanuit het Grieks. Maar nu komt de crux: beide talen kennen het gebruik van hoofdletters helemaal niet.
Beeld: Wikimedia Commons
