Grensoverschrijdend gedrag in de cultuur- & mediasector is een hardnekkig probleem. De toename in het aantal incidenten dat naar buiten komt is slechts “een topje van de ijsberg”. Aldus de Raad voor Cultuur in een deze week verschenen rapport.
Zij adviseert de instellingen in deze branche onder meer om op de werkvloer te praten over machtsverhoudingen en over eigen gedrag en eigen grenzen. Zo moet er tot afspraken worden gekomen over wat wel en wat niet kan in specifieke situaties.
Bullies
Hoewel seksueel overschrijdend gedrag het vaakst besproken wordt, is er ook gekeken racisme, genderisme of discriminatie op basis van religie of persoonskenmerken. Voorts moet er ook meer openheid zijn op het gebied van pesten. Het zogenaamde bullygedrag’ is momenteel actueel door affaires als die van uitgever Mai Spijkers van Prometheus en er zingen ook wat name van bekende talkshowhosts in de rondte.
Mores
Bij MORES, het meldpunt voor ongewenste omgangsvormen in de cultuur- en media, zien ze na de uitzending van BOOS in januari 2022, over de wantoestanden bij ‘The Voice of Holland’ de meldingen enorm oplopen. In 2021 waren dat er 57, in 2022 dat nog niet halverwege is, is dat al 157. En dat is nog maar het topje van de ijsberg, vertelt Jeanette Jager, vertrouwenspersoon bij MORES. “Een melding doen vereist veel moed. Er is veel angst en schaamte. De redenen dat iemand contact opneemt variëren van onprettige grappen in de orkestbak tot ongewenste aanrakingen en zelfs verkrachting. Soms gaat het om oudere incidenten van wel 20 jaar geleden.”
Hoe dan?
Juist medewerkers in de cultuur- & mediasector zijn extra kwetsbaar, vanwege een aantal factoren, waardoor het juist in die branche vaak voorkomt.
* mensen werken buiten de gebruikelijke kantoortijden, vaak ’s avonds laat
* scheiding tussen privé & werk is daardoor vaag
* fysiek contact is vaak onderdeel van het werk
* scherp gedefinieerde hiërarchie: producenten, regisseurs, sterartiesten of -presentatoren
* deze personen zijn de poortwachters die het lagere echelon een stap vooruit kunnen brengen
* mis je dat stapje, dan kun je je carrière vaak wel schudden
* er zijn veel liefhebbers voor weinig banen
* onzekere arbeidsposities: tijdelijke contracten, zzp’ers, geen cao en arbo, veel uren & weinig verdienen
* verstoorde machtsverhoudingen
* mensen worden tegen elkaar uitgespeeld
* in de culturele sector werk je met een deel van je grenzen, dat is je eigen talent
Kenniscentrum
De Raad voor Cultuur adviseert in het rapport om MORES overheidssteun te verlenen om alle slachtoffers te kunnen helpen. Ook pleiten ze ervoor om voor leraren in de cultuursector een didactische aantekening verplicht te maken, waaruit blijkt dat ze een lesbevoegdheid hebben. Tevens zou er een kenniscentrum moeten komen dat grensoverschrijdend gedrag structureel onderzoekt.
The Voice of Holland
De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap vroeg in juni 2021 om dit rapport. Sindsdien is veel gebeurd. De onthullingen over seksueel grensoverschrijdend gedrag bij ‘The Voice of Holland’, nog hoger op de maatschappelijke agenda gekomen. Het is nodig dat het goede gesprek hierover op elke werkvloer in de cultuur- en mediasector op gang komt, stelt het adviesorgaan. De raad adviseert om eerst en vooral in te zetten op preventie. Een eerlijker beloning en een betere rechtspositie moeten er ook toe leiden dat werknemers beter gewapend zijn tegen het euvel. Er is veel onzekerheid over het krijgen en houden van werk en ook dat maakt de positie van veel mensen kwetsbaarder.
Jacqueline Blom
Al op de toneelschool voelde actrice Jacqueline Blom onbehagen over het seksisme in de theaterwereld, en nu ze ouder is geworden spreekt ze zich erover uit. Luid en duidelijk. “Omdat ik wil dat het stopt. Omdat ik wil dat jonge vrouwen niet dezelfde weg als ik hoeven te gaan.” In de eerste aflevering van haar podcast ‘De Bitch & De Hoer’ praat Jacqueline Blom (61) met haar ruim 30 jaar jongere Vlaamse collega Violet Braeckman. Het is 2019 en ze spelen in de voorstelling ‘Het Duel’ naar de novelle van Tsjechov. Hun vrouwenrollen waren behalve klein ook clichématig en achterhaald. Bij de mannen bij wie Blom dit aankaartte, kreeg ze maar nauwelijks respons, zo vertelt ze in een interview in De Volkskrant.
Het moet anders
Die productie was een markeringsmoment voor Jacqueline. “Omdat ik toen besefte hoe vaak ik had gedoken, me op zulke momenten niet had durven uitspreken. Omdat het eng is om de bestaande orde aan te vallen, omdat je als acteur nou eenmaal een afhankelijk beroep hebt. Maar ik voelde op dat moment óók tot in het diepst van mijn wezen dat het anders moest.” Violet Braeckman vult aan: “Net dat wat we wilden bestrijden, kregen we in het gezicht gekletst.” Sinds Jacqueline eerdergenoemde podcast maakt, die gaat over de ondergeschoven positie van vrouwen in de cultuurindustrie, wordt ze vaak aangesproken door jonge actrices. “Ze zijn er allemaal door aangetast, omdat ze het op zichzelf betrekken: ‘Ik krijg geen interessante rollen, dus ik zal wel niet goed genoeg zijn.’ Dat is natuurlijk niet waar: de meest middelmatige mannelijke acteurs hebben heel goed lopende carrières.”
Ook mannen willen het anders
Inmiddels werkt ze samen met een aantal andere vrouwen uit de cultuursector aan de website PointOfView.nu. Daar zal het met name gaan om de gelijkwaardige vertegenwoordiging van vrouwen en het vrouwelijke perspectief in de Nederlandse kunst & cultuur. Ze zijn tevens heel blij met de aanbevelingen van De Raad in het eerdergenoemde rapport. “Het is goed dat het in de toekomst echt over een systeemverandering gaat en verandering van gedrag. Dat kost tijd en dat zal ook af en toe pijn doen. We zitten met zijn allen in een patriarchaal systeem en dat heeft tekortkomingen. Je merkt overal in de maatschappij dat mensen willen dat het verandert, ook mannen.”
Bewustwording gedrag en grenzen
In een reactie wijst Winnie Sorgdrager (Minister van Staat) die de adviescommissie voorzit, op de kwetsbare positie van vooral jonge mensen. “In de kunst- en cultuurwereld zijn er extreme machtsongelijkheden, omdat veel mensen naar één positie solliciteren.” Daarnaast benadrukt ze dat zzp’ers in deze sectoren een ‘slechte positie op de arbeidsmarkt’ hebben. De geadviseerde gesprekken op de werkvloer moeten over machtsverhoudingen en veiligheid gaan en duidelijk maken wat gewenst en ongewenst gedrag is, volgens het rapport. Onderdeel daarvan moet in ieder geval bewustwording van het eigen gedrag zijn en hoe signalen van anderen op te vangen. Maar ook bewustwording van eigen grenzen en hoe deze aan te geven. Op basis hiervan kan tot concrete afspraken gekomen worden over wat wel en wat niet kan in specifieke situaties, stelt het adviesorgaan.
