Tussen 2004 en 2012 stond genderbewustwording centraal binnen de Nederlandse defensie. Er werden trainingen gegeven en presentaties gehouden rondom dit thema. Weg met die machocultuur binnen de krijgsmacht.
Het nieuws van deze week is dat vrouwelijke studenten aan de Koninklijke Militaire Academie in Breda zich bepaald onveilig voelen, als gevolg van machocultuur, grensoverschrijdend gedrag en sociaal onveilige situaties.
Mijn dochter niet naar de KMA
Daarover bericht NRC naar aanleiding van een recent gepubliceerde scriptie van cadet Irina Tziamali (25) met de veelzeggende titel ‘De KMA raad ik mijn toekomstige dochter niet eens aan’. Daartoe had de auteur gesprekken met zes mannelijke en zes vrouwelijke collega-officieren in opleiding, die allen anoniem wensen te blijven. Zij meldden stuk voor stuk dat zij hun eigen (toekomstige) dochter zeker niet naar de KMA zouden sturen.
Matras
Uit de scriptie komt naar voren dat vrouwelijke cadetten worden gezien als ‘prooi’, ‘slet’ of ‘matras’. Ook wordt tegen vrouwen gezegd dat mannen niet op hen zitten te wachten bij de opleiding. De geïnterviewden spreken over een giftige sfeer. De bewuste scriptie werd overigens met een 9 beoordeeld en Irina Tziamali gaat nu bij de afdeling Personeel & Organisatie van de luchtmacht aan de slag. De directie van de academie zegt desgevraagd te werken aan een plan om de sociale veiligheid te vergroten, maar gezien eerdere plannen op dit gebied, zal dit niet 1-2-3 gebeuren.
Liever geen vrouwen
Reeds in 2010 bleek uit onderzoek van het ministerie van Defensie dat bij de KMA sprake was van wangedrag en pesterijen. In 2014 sprak een ander onderzoek over structurele problemen, variërend van ongewenst seksueel gedrag tot een gebrek aan transparantie. En in 2017 concludeerde het Sociaal & Cultureel Planbureau na onderzoek dat een meerderheid van het defensiepersoneel geen trek heeft in het werven van vrouwen en minderheden voor het Nederlandse leger. 1 op de 8 vrouwen gaf aan ongewenste seksuele aandacht te ervaren en nog datzelfde jaar diende een groep (ex-)militairen een klacht in bij het ministerie van Defensie vanwege discriminerende en seksistische opmerkingen.
Seksisme, racisme en uitsluiting
Afgelopen weekend publiceerde NRC tevens een interview met twee vrouwelijke voormalige luitenant-kolonels,die gedesillusioneerd het leger hebben verlaten. Beiden werkten zo’n 20 jaar bij de krijgsmacht, maar stapten moegestreden op vanwege aanhoudend seksisme, racisme en uitsluiting. De twee beschrijven hoe ze voortdurend op hun tenen moesten lopen, continu bedacht op opmerkingen over hun uiterlijk of gedrag. Ook moesten zij veelvuldig verantwoording afleggen waarom ze niet in deeltijd wilden werken en/of juist wel mee op missie wilden. Deze vrouwen hoopten juist een cultuurverandering te kunnen bewerkstelligen, maar haakten gedesillusioneerd af.
Teveel genetflixt
Veel mannelijke studenten aan de KMA zijn geïnspireerd door oorlogsfilms en -series en oprecht verbaasd om ook vrouwen aan te treffen. In plaats van collegialiteit is er sprake van seksualisering van vrouwelijke militairen, vertelt Cadet Irina Tziamali in De Volkskrant. “Je bent je heel erg bewust van je eigen lichaam en hoe je overkomt ten opzichte van mannen. Als ik met vriendinnen buiten de KMA ga stappen, ben ik minder bezig met hoe ik me kleed. Hier denk je: ‘ik wil niet te veel opvallen in negatieve zin’.
Ongesteld tijdens militaire oefening
Volgens haar zal er altijd wel een soort masculiniteit aan defensie blijven kleven, maar Irina gelooft wel in microrevoluties. Kleine veranderingen op informele gronden, noemt ze het en dat gaat ook over hiërarchie. “Ik vroeg aan een vrouwelijke respondent: ‘voelde jij een hiërarchie tussen ons omdat ik ouderejaars ben?’ Ja, zei ze. Dat snap ik. In mijn eerste jaar kwam het niet bij me op om een ouderejaars te vragen wat je moet doen als je ongesteld wordt tijdens een militaire oefening. Ik dacht dat ik daar zelf achter moest komen. Maar uit dit gesprek is nu een WhatsApp-groep voortgekomen. Het moet normaal worden dat een eerstejaars met een vierdejaars kan kletsen.’
De onzichtbare oorlog
Het macho-gedrag binnen de krijgsmacht is een internationaal probleem. Het tetosteron klotst er tegen de plinten aan, zou je kunnen zeggen. In de baanbrekende documentaire ‘The Invisible War’ uit 2012 onderzoekt journalist Kirby Dick verkrachtingszaken binnen het Amerikaanse leger. “Momenteel is de kans groter dat een vrouwelijke soldaat door één van haar mannelijke collega’s wordt verkracht dan dat ze door een kogel om het leven komt”, zo vatte hij zijn conclusie samen. De film volgt de wijze waarop dit seksuele geweld in de doofpot wordt gestopt, als wel de manier waarop de slachtoffers proberen gerechtigheid te krijgen en hun levens opnieuw op te bouwen. De docu werkte als een breekijzer, mede doordat advocaten, wetgevers en journalisten er veel aandacht aan besteedden, waardoor het van invloed was op het overheidsbeleid ten aanzien van wangedrag door militairen in de US Army.
Rapedrugs
Ook Frankrijk had z’n eigen militaire seksschandalen. Deze werden geopenbaard in een boek, eveneens getiteld ‘La Guerre Invisible (‘De Onzichtbare Oorlog’) met getuigenissen van tientallen vrouwen uit het leger. Een van de schokkendste is die van een 19 jaar oud meisje, dat net is toegetreden. Ze wordt uitgenodigd op een feestje op de kazerne. Illegaal, zo weet ze, maar ze wil natuurlijk als nieuwelinge geen buitenbeentje zijn, dus gaat ze. Het is al laat op de avond als een hogergeplaatste, een 25-jarige korporaal, haar in de gang tegen een muur drukt en begint te tongen, ondanks dat zij zich fel verzet. Ze weet te ontkomen en rent terug naar de feestzaal voor hulp. Daar krijgt ze vervolgens een drankje en daarna wordt alles zwart. De volgende dag is ze pas ‘s middags bij haar positieven. Ze ontdekt dat ze naakt in een vreemd bed ligt met een verwonding aan haar hoofd. Iemand vertelt haar dat ze seks had met de korporaal. Een mannelijke collega scheldt haar vervolgens uit voor ‘vuile slet’. In het ziekenhuis komt de waarheid aan het licht: in haar laatste drankje zat GHB, een zogenaamde ‘rape drug’ dat leidt tot geheugenverlies. De korporaal blijkt haar verkracht te hebben terwijl ze onvrijwillig gedrogeerd en buiten westen was.
Gebrek aan bewijs
Ze schrijft brief na brief, probeert haar zaak voor het voetlicht te krijgen, maar haar het leger wil er geen werk van maken. “Ze komt er wel overheen” aldus een van haar superieuren. “De zaak is gesloten.” Haar woedende vader, een ex-militair, krijgt te horen dat er die bewuste nacht niets vreemds is gebeurd: nergens in de verslagen van surveillerende militairen is een incident genoteerd. Dan stapt de jonge vrouw naar politie en justitie, maar tot een zaak komt het niet vanwege gebrek aan bewijs. Ze wordt overgeplaatst naar een ander regiment en en moet zich kort daarna ziek melden wegens zware psychische klachten. Het leger weigert haar echter een uitkering te verstrekken. “Haar depressie is het gevolg van een op zichzelf staand incident, dat geen enkele relatie heeft met de strijdkrachten” aldus de verklaring.
Jonge leeftijd
“Wij hebben alleen de zaken bekeken die ook bij justitie terecht kwamen, dat waren er zo’n 60, maar dat is slechts het topje van de ijsberg”, aldus de auteurs van het boek: Leila Minano & Julia Pascuel. Hun bevindingen waren opmerkelijk, daar het Franse leger één van de meest gefeminiseerde is van Europa: zo’n 15% van het personeel is vrouw. Studies naar seksuele intimidatie hebben echter aangetoond dat het duidelijk vaker voorkomt in militaire dan in burgerlijke instellingen. Een Canadees onderzoek wees uit dat de belangrijkste risicofactoren zijn: de doorgaans jonge leeftijd van het personeel en de geïsoleerde locaties van bases, de minderheidsstatus van vrouwen en het onevenredig grote aantal mannen op hogere posities.
Hiërarchisch
Ander Canadees onderzoek heeft uitgewezen dat de nadruk bij militaire organisaties ligt overeenstemming, gehoorzaamheid en hiërarchische machtsverhoudingen, met een zwijgcultuur als resultaat. De traditioneel mannelijk waarden en gedragingen in militaire omgevingen worden beloond en versterkt en faciliteren zodoende seksueel wangedrag. Tevens bleek dat het risico toeneemt tijdens militaire operaties, vooral in het buitenland. Hoewel ook mannelijk personeel seksueel wordt lastiggevallen, is het risico voor vrouwen vele malen groter. Uit Amerikaanse, Britse, Canadese en Franse cijfers blijkt tevens dat hoe jonger de vrouwen zijn, hoe kwetsbaarder zij zijn voor aanrandingen en verkrachtingen door ‘collega’s’.
Breda
Commandant der strijdkrachten Onno Eichelsheim liet naar aanleiding van de scriptie over de wantoestanden op de KMA in Breda weten dat het ‘hard binnen is gekomen bij Defensie’ . “Zulk gedrag hoort niet in de krijgsmacht waar ik voor sta. Maar verandering kost tijd. Hier ga ik mij keihard voor inzetten.”
Beeld: cover van ‘La Guerre Invisible’ door Leila Minano & Julia Pascuel
