Zeker 1 op de 10 vrouwelijke studenten in Nederland heeft tijdens haar studie seks gehad zonder dat zij daarmee instemde. Bij mannen gaat dat om 1 op de 100.

Zo meldt Amnesty International op basis van representatief onderzoek door I&O Research. Doel is het gesprek aangaan met universiteiten en hogescholen over hoe zij studenten betere bescherming kunnen bieden tegen seksueel geweld.

Waar begint verkrachting?

Ruim 1000 Nederlandssprekende hbo- en wo-studenten kregen in het onderzoek de vraag voorgelegd of er bij hen weleens seksueel contact was geweest zonder hun instemming. Meestal was er dan sprake van aandringen of doorgaan zonder te checken of de ander het wilde. In 10% van de gevallen werden slachtoffers gedwongen met fysiek geweld. Ruim de helft beschouwde de seks zonder instemming niet als verkrachting. Velen vonden de gebeurtenis niet ernstig genoeg of voelen zich medeverantwoordelijk.

Hulp

Uit eerder onderzoek van Amnesty bleek dat 20% van alle Nederlandse vrouwen ouder dan 16 eens of vaker seks zonder eigen instemming meemaakte. Onder mannen was dat 3%. Volgens de mensenrechtenorganisatie moeten onderwijsinstellingen meer verantwoordelijkheid nemen voor de veiligheid en het welzijn van studenten. Uit het onderzoek blijkt tevens dat zo’n 60% van de ondervraagden niet weet waar zij hulp kunnen krijgen na verkrachting. “Om te beginnen moeten hogescholen en universiteiten gedegen protocollen opstellen en duidelijk en regelmatig hierover communiceren met hun studenten”, aldus directeur Amnesty Nederland Dagmar Oudshoorn. Zij zegt geschokt te zijn door het aantal slachtoffers onder studenten.

Studentes

De Landelijke Studentenvakbond (LSVb) spreekt van een hardnekkig en wijdverspreid probleem waar teveel studenten het slachtoffer van worden. LSVb-voorzitter Lyle Muns noemt het pijnlijk om te zien hoe grootschalig het seksueel misbruik is. “Dit is onacceptabel en vergt meer aandacht en actie van zowel onderwijsinstellingen als de studentengemeenschap.” Meisjes en vrouwen tussen de 12 en 24 jaar lopen het meeste risico op seksueel misbruik, blijkt uit de cijfers van het Centrum Seksueel Geweld . Daar vallen dus ook de studentes onder. Hoe moeten universiteiten hiermee omgaan? Cece Dao, een Vietnamese studente van de International Bachelor Communication & Media aan de Erasmus Universiteit (EUR), is helaas ervaringsdeskundige. Ze is aangerand door een medestudent in 2017 en werd toen getroffen door het ‘freeze-fenomeen’.

Het ‘freeze-fenomeen’

Heel hard schreeuwen en krijsen, je telefoon proberen te pakken, van je af slaan en een karateslag uitdelen. Allemaal dingen die vrouwen bedenken die ze zouden toepassen, mochten ze het slachtoffer worden van seksueel geweld. Maar de werkelijkheid ligt anders. Veel verkrachte vrouwen ervaren het effect van ‘bevriezen’, Bij verkrachting voelt zelfs de helft van de slachtoffers zich ‘verlamd’. Niks meer kunnen: geen bewegingen, geen geluid, geen kracht. Deze gevallen lopen ook nog eens een 3x groter risico op het ontwikkelen van een PTTS, blijkt uit onderzoek van Anna Möller van Karolinksa Instituut en het Stockholm Ziekenhuis. Zij en haar team bestudeerden deze zogenaamde ‘tonische immobiliteit’ tijdens het misbruik bij zo’n 300 vrouwen. Van hen gaf 70% aan te maken te hebben gehad met het freeze-effect en de helft ervan meldde extreme tonische immobiliteit tijdens de verkrachting. Van de 189 vrouwen die na een half jaar opnieuw werden onderzocht, had 38,1% PTSS en 22,2% een zware depressie ontwikkeld.

Petitie

Cece Dao meent dat haar universiteit niet genoeg actie ondernomen heeft nadat ze het ongewenste gedrag gemeld had bij studentencoördinatoren. Ze besloot een petitie te starten waarin ze eiste dat de vermeende aanrander van de universiteit verwijderd wordt. De petitie werd zo’n 3000 x ondertekend. Helaas was er ook sprake van ‘victimblaming’, vooral op de sociale media van Cece. Zo noemde iemand haar een ’attention piece of shit’. Gelukkig had de petitie wel effect. De universiteit besloot om de bewuste medestudent alleen nog thuis online college’s te laten volgen. Want schaamte zit in situaties van pesten, intimidaties en seksueel overschrijdend gedrag vreemd genoeg bij de verkeerde personen. In plaats van dat de daders zich ongemakkelijk voelen, kampen de slachtoffers vaak met schaamte, wat het melden van wantoestanden er ook al niet eenvoudiger op maakt. Sterke vrouwen die in zo’n geval horen ‘Dat overkomt jou toch zeker niet’ of ‘Geef hem gewoon een lel’, voelen zich niet gesteund, maar worden juist nog meer overvallen door schaamtegevoel.

Informatie

Terug naar Cece van de Erasmus Universiteit. Het gaat inmiddels beter met haar, maar ze wil dat er verbetering komt voor slachtoffers van seksueel geweld aan universiteiten. Samen met Martin Blok, hoofdvertrouwenspersoon van de EUR, is ze inmiddels in gesprek over nieuwe maatregelen. “De universiteit moet voorzien in specifieke steun omtrent seksueel misbruik, want het komt vaker voor dan de universiteit denkt”, aldus de inmiddels 23-jarige Cece in Trouw. “Studenten moeten op hun eerste dag geïnformeerd worden over met wie ze contact kunnen opnemen voor als ze te maken krijgen met seksueel misbruik. Er moet 1 persoon zijn die weet wat de mogelijkheden zijn, zodat studenten niet heen en weer gestuurd worden naar verschillende personen. Ook moet de universiteit onderwijs geven over basisrechten en seksuele toestemming. Sommige mensen zeggen dat ze niet seksueel misbruikt zijn, maar zijn toch seksueel betast zonder toestemming, bijvoorbeeld. Ze erkennen hun ervaring dus niet als seksueel misbruik, terwijl dat wel het geval is.”

Amerika loopt voor

Cece Dao’s vriendin Lena Weiberlenn maakte iets vergelijkbaars mee. Tijdens haar uitwisseling in San Diego een paar jaar geleden, ervoer ze hoe belangrijk het is dat een universiteit hulp biedt, vertelt ze in erasmusmagazine.nl. “Tijdens het verplichte hoorcollege in de introductieweek werd stap voor stap uitgelegd wat de procedures waren. Alle studenten wisten vanaf het begin hoe de procedures in elkaar zaten en met wie ze contact konden opnemen. Daardoor was het voor mij makkelijker om hulp te vragen toen ik hulp nodig had. Erasmus Universiteit kan daar nog veel aan verbeteren. Als je slachtoffer wordt van seksueel geweld, ben je echt niet in staat om zonder hulp de regels op een website te lezen of je in allerlei bureaucratische bochten te wringen. Dat zorgt voor veel teveel stress, vooral als de procedures ingewikkeld en ontoereikend zijn.”

Wet van Grapperhaus

#MeToo heeft effect, ook in Nederland gelukkig. Alle vormen van seks tegen iemands wil worden binnenkort juridisch ook verkrachting. Het kabinet wil daders kunnen veroordelen als die wist, of had moeten weten, dat het slachtoffer geen seks wilde, ook als er geen zichtbaar verzet was. Nu staat nog in de wet dat er sprake moet zijn van dwang, geweld of bedreiging om van verkrachting te spreken. In de nieuwe wet van minister van Justitie Ferd Grapperhaus is een dader ook strafbaar als die had moeten weten dat de ander geen seks wilde.  Door nieuwe strafbaarstellingen voor ‘seks tegen de wil’ en ‘seksuele intimidatie’ in de wet op te nemen, naast de huidige bepalingen voor verkrachting en aanranding, kunnen slachtoffers straks makkelijker aangifte doen dan nu en wordt hun veiligheid vergroot. Nu ligt de lat soms te hoog voor het bewijs van dwang bij aanranding en verkrachting en kunnen aangiftes niet altijd worden opgepakt, terwijl dat wel gewenst zou zijn.

Victim blaming

Op de Universiteit Utrecht heeft een groep (oud)studenten zich begin dit collegejaar verenigd in de Taskforce Wangedrag. Zij namen de klachtenprocedure onder de loep, en kwamen met maar liefst 62 aanbevelingen ter verbetering. “Er klopte weinig van de procedure en de hoge mate van complexiteit werpt drempels op”, aldus groepslid Sabrina van den Brink. “Slachtoffers vertelden ons dat het hele proces traumatiserend voor hen was. Je wordt bevraagd door een commissie die niet de juiste expertise heeft, en die daardoor bijvoorbeeld vragen stelt als wat had je die avond aan?” Intussen heeft de Universiteit Utrecht toegezegd de klachtenprocedure te gaan verbeteren. Dat is mooi, vindt Van den Brink: “We hopen wel dat dat volgend jaar gaat gebeuren, in plaats van over 5 jaar.”

Anders leren denken

Op haar instagrampagina doet Cece Dao intussen haar best om iets te doen aan preventie en educatie over seksuele intimidatie. “Ik ben niet meer zo boos als eerst. Dus nu richt ik me op het systeem en wat ik daartegen kan doen.” Ze heeft zelfs haar vervolgstudie erop aangepast en volgde een master human rights, gender & conflict. Tot haar tevredenheid zijn ook op de Rotterdamse universiteit al een aantal dingen verbeterd, vertelt ze. “Laatst zag ik overal posters hangen met de boodschap dat je met problemen bij de studentenadviseur terechtkunt. Dat vond ik al heel wat.” De discussies rond #metoo gaan vaak over excessen. Van ‘je mag niet eens meer flirten’ tot aan ‘iedereen kan zomaar publiekelijk aan de schandpaal genageld worden’. Maar alles daar tussenin is veel relevanter. Cultuurverandering gaat over het veranderen van gedrag en de ruimte krijgen om dat ter discussie te stellen. Het gaat over echt plek maken voor ‘anderen’, in plaats van te verwachten dat iedereen zich conformeert aan de bestaande mores.

Geen nee is nog geen ja

Seks is vrijwillig, dat is de norm. Straks ben je strafbaar als je weet of op grond van de feiten en omstandigheden behoort te weten dat de seksuele handelingen tegen de wil van de ander zijn. Als iemand duidelijk ‘nee’ zegt of sterke afhoudende gebaren maakt, weet je dat het tegen de wil is. Een ‘nee’ is een ‘nee’. Geen ‘nee’, betekent nog geen ‘ja’. Als de ander zich niet helder uitspreekt, moet je straks eerst onderzoeken of diegene wel seksueel contact wil. Dat is het geval als iemand op enig moment stopt met meedoen. Een weifelende of wisselende houding is een signaal. Voor twijfelgevallen geldt straks een onderzoeksplicht. Door bijvoorbeeld de ander op dat moment te vragen of die het contact wel prettig vindt en wil doorgaan, wordt duidelijk of iemand instemt. Als je je daar niets van aantrekt dan kan sprake zijn van strafbaar gedrag. Immers, je behoorde te weten dat het tegen de wil van de ander was. Zowel lichtere als ernstige categorieën van seksuele handelingen vallen onder de nieuwe strafbepalingen, bijvoorbeeld ongewilde aanraking van geslachtsdelen tot en met het binnendringen van het lichaam.

Vervang ‘kopje thee’ door seks

Voor veel jongens en mannen lijkt seksuele instemming nog steeds een bijzonder vaag en bovenal ingewikkeld begrip, terwijl het dat in werkelijkheid helemaal niet is. De blogster ‘rockstar dinosaur pirate princess’ legt het haarfijn uit in een inmiddels veelbekeken video. “Als het woord ‘consent’of seksuele instemming vaag voor je is, vergelijk het dan met iemand een kopje thee aanbieden. Als je vraagt: “hey, wil jij een kopje thee” en de andere persoon zegt daarop “OMG, JA! Ik HOU van thee! Graag!”, dan weet je dat ze het echt wil. Wanneer je dezelfde vraag stelt en je krijgt een hele hoop onzeker gezucht te horen, dan kun je een kopje thee maken, maar houd er dan rekening mee dat de ander het misschien niet zal opdrinken. Mocht dit zo zijn, dwing haar er dan ook niet toe. Je kunt haar namelijk niet kwalijk nemen dat jij weliswaar de moeite nam om de thee te zetten, maar dat die ander er uiteindelijk toch geen trek in heeft.

Nee, dank je

Als je vraagt of de andere persoon een kopje thee wil en het antwoord is “neen bedankt”, maak dan geen thee. Helemaal niet. Maak geen thee, laat de andere persoon geen thee drinken en wees niet op je tenen getrapt omdat de andere persoon geen thee wil. En wellicht zegt ze “ja, dank je, ik wil wel wat thee”, maar verandert ze van gedachten terwijl jij het aan het maken bent. Natuurlijk is dat wat vervelend, omdat jij moeite deed, maar die ander mag nooit verplicht worden de thee te drinken. Als ze geen thee meer wil, dan is dat zo. Soms veranderen mensen nu eenmaal van gedachten in de tijd die het duurt om water te koken, thee te trekken en een scheutje melk toe te voegen. En dat mag.

Nu even niet!

Als de andere persoon buiten westen is, maak dan gewoon geen thee. Bewusteloze mensen hebben geen zin in thee en kunnen geen antwoord geven op de vraag of ze al dan niet willen. In het geval dat de andere persoon bewusteloos raakt terwijl je thee aan het bereiden bent, neem dan van me aan dat thee helemaal niet aan de orde is. Zorg ervoor dat de andere persoon op een veilige plek ligt en douw haar vooral geen thee door de strot. En tenslotte: als iemand vorige week wel een kopje thee wilde, dan wil dat niet automatisch zeggen dat dit vandaag ook het geval is. Ga dus vooraf nooit van de veronderstelling uit dat ze wel trek in thee zal krijgen.”

Illustratie: Pixabay

Annedieke Kuchler