Tot pakembeet de millenniumwissel was het werkwoord stalken een vrij onbekend begrip. Inmiddels is het ingeburgerd en, zoals dat vaak gaat met benamingen van zware begrippen, in het dagelijks vocabulaire opgenomen. “Ben je me nu aan het stalken?”, is een grapje als je dezelfde persoon 3x op een dag tegenkomt. Maar echte stalking is een nachtmerrie voor de slachtoffers.

Het woord stalking komt van het Engelse woord to stalk, wat besluipen (meestal van wild) betekent. Verliefdheid, met name wederzijdse, is een toestand van ‘tijdelijke ontoerekeningsvatbarheid’. Een algemeen aanvaarde vorm van gekte. Maar als liefde een obsessie wordt, kan het gevaarlijk worden. Vaak is dat het geval bij een afgewezen persoon. Hij of zij kan zowel letterlijk als figuurlijk de geliefde persoon niet loslaten.

De fan en de ex

Grofweg zijn er 2 soorten van stalking. De fan die doorslaat en de ex die doorslaat. Van het eerste is ABBA’s Agnetha het bekendste voorbeeld. De Nederlander Gert van der Graaf bewonderde haar als kind, achtervolgde haar in de jaren ’90, ging vlakbij het huis van Agnetha wonen, kon zelfs een tijd op de haar sympathie rekenen en sloeg daarna helemaal door. Verscheidene malen werd de man opgepakt na pogingen tot inbraak en veroordeeld, maar na vrijlating stond hij doodleuk weer aan de poort van de wereldberoemde zangeres. Uiteindelijk wist de Zweedse politie hem te arresteren tussen al zijn verzamelde foto’s en parafernalia van de door hem zo aanbeden Agnetha.

Blinde liefde, blinde haat

Hoe laat je iemand die blind is van liefde weer helder laten kijken naar het leven, niet zoals het gefantaseerd wordt, maar zoals het werkelijk is? Er zijn zelfs speciale televisieprogramma’s die dit willen oplossen, maar het is een (z)waar gevecht. Iemand die aan het stalken slaat, is uiteraard al ver over de grens heen van wat aanvaardbaar is. Uit blijvende verliefdheid of wat meestal nog erger is: als de liefde omgeslagen is in haat en de afgewezene dit niet kan verkroppen. Ik maakte het ooit mee met een vriendin van mij. Elke week ging ik er op dezelfde avond heen, omdat ze door het intense stalken van een ex (niet eens een relatie, plat gezegd een scharrel) niet eens de kliko meer aan de weg kon zetten, want dan sprong meneer weer uit de heg tevoorschijn. De plaatselijke politie was superaardig maar kon, behalve regelmatig langsrijden en checken, niet veel doen. In 2000 is de Nederlandse Wet Belaging ingevoerd. Stalkers kunnen een gevangenisstraf van maximaal 3 jaar krijgen. In de praktijk komt dit zelden voor. Er kan, als de dader lijdt aan een psychische stoornis, tbs worden opgelegd. Wanneer de stalker óók voor geweld wordt veroordeeld, volgt wel een zwaardere straf.

Dittrich & Sacksioni

Gitarist Harry Sacksioni had bij het ingaan van de wet al 25 jaar dagelijks last van een vrouwelijke (fan)stalker. Bijna had het dan ook de ‘Sacksioniwet’ geheten, maar gelukkig kon de man zelf dat nog voorkomen door een telefoontje naar het toenmalige kamerlid en indiener van het bewuste wetsvoorstel Boris Dittrich. Dat vertelt de musicus in de documentaire van Hetty Nietsch over dit onderwerp. Sacksioni heeft dan ook een verhaal, een erg lang verhaal en dat de gitarist altijd liever uit de spotlights bleef en zich juist nu wel liet interviewen, zegt genoeg. (OK, hij heeft ook een boek te verkopen) De ‘doorgeslagen’ fan van Harry Sacksioni begon op haar 14e. Ze liep achter hem aan, ze stond uren bij zijn huis, ze werd opgesloten op een politiebureau of in een kliniek en liep daarna stante pede weer terug naar Sacksioni’s woning.

Erotomanie

In 1997 knapte er iets bij Sacksioni toen hij de vrouw weer zag en hij trok haar in een sloot. Gelukkig kon zijn vriendin erger voorkomen. Toen hij de stalkster kopje-onder duwde, riep zij: ‘Laat haar los anders is ze dood, vertelt hij in de docu. “Dat deed ik. Gelukkig, anders hadden we hier niet zo gestaan. Het krankzinnige was: toen ze, nog met het kroos op haar hoofd, omhoog kwam, zei ze: ‘Zie je nou wel dat je van me houdt.’ Ik stond perplex. Ze was niet boos, of in een shock, maar draaide het om.” Het heet erotomanie, jezelf inbeelden dat de ander net zo geobsedeerd is door jou als jij van haar of hem. In 2013 werd Sacksioni door de vader van de vrouw die hem 40 jaar lang stalkte, op de hoogte gesteld van haar overlijden. “Ik had een dubbel gevoel”, vertelt hij daarover. “Ik was idioot opgelucht, maar had ook iets van medelijden. Hoe was het mogelijk dat je je leven lang in dienst stelt van een fictie, je leven hebt weggegooid? Zelfs toen ze al in de 40 was en helemaal onder de medicijnen zat, kwam ze nóg hier.”

Dodelijk

Levensgevaarlijk kan het worden in situaties van een onbeantwoorde of afgewezen liefde, zeker in combinatie met mensen die in een ‘eercultuur’ leven. De beide in 2018 overleden jonge vrouwen Humeyra (16) en Laura (24) zijn daar de trieste voorbeelden van. Zij werden gedood door stalkers die reeds recidivisten waren, zoals pas later zou blijken. In allebei de gevallen was de politie op de hoogte van de ernstige verstoringen van hun levens. Humeyra had zelfs nooit een relatie met haar stalker / moordenaar. Desalniettemin sloegen de (voor hun gevoel) afgewezen mannen toe met een mes.

Slecht voorteken

In Engeland deed de overheid in 2014 onderzoek naar partnermoord. Het bleek dat vooraf bijna altijd sprake was van stalking, van dwingende controle en/of een ernstige vorm van psychisch geweld. Dwingende controle kent een patroon dat, als niet tijdig wordt ingegrepen, kan ontaarden in de moord. Internationaal onderzoek wijst dit ook al jaren uit. Hoogleraar criminologie Renée Römkens noemde het recent in Nieuwsuur nog als de voornaamste reden achter partnermoord. Zowel door RTL als door SBS worden er programma’s over gemaakt in de zogenaamde categorie ‘oplostelevisie’. Ik kan er maar moeilijk naar kijken, vind het enorm op de sensatie gespeeld en zie hoe Thijs Zeeman c.q. Olcay Gulsen in een soort van Peter R. de Vries-achtige rol proberen te kruipen. Het enige wat deze programma’s siert is dat de media gelukkig de kracht hebben door de ontmaskering van de stalker de boel in 9 van de 10 gevallen te stoppen. De politie loopt vaak vast op de regels in het wetboek. Na afloop van een door mij recent bekeken uitzending riep ik dan ook: “Stalkers zijn psychopaten!”

Aware knop

In 90% van de ernstige, bedreigende stalking gaat het om mannelijke daders, die een ander (m / v / x) belagen. Hun geestelijke problemen zijn echter niet onder één kopje te vangen. Sommigen lijken overdag een normaal werkend bestaan te hebben, maar in sociale zin is er altijd iets mis. Het kan ook iemand zijn waarvan bijvoorbeeld narcisme pas aan de oppervlakte komt op het moment dat hij is afgewezen. Juist omdat het meestal een herhalend patroon heeft, zou er mijns inziens een soort van ‘zwarte lijst’ moeten zijn bij de nationale politie. Dat vrouwen zoals Humeyra en Laura bij hun meldingen en/of aangiftes te horen krijgen dat hun stalker een recidivist is en dat dergelijke slachtoffers ook direct een zogenaamde awareknop kunnen krijgen.

Wat te doen?

Er zijn 4 gouden regels als het aankomt op het stoppen van stalking, volgens VeiligThuis.nl Deze zijn: 1. Geen contact maken met de stalker. 2. Vertel aan anderen wat er aan de hand is. 3. Verhoog de persoonlijke bescherming. 4. Verzamel bewijs. Vraag Veilig Thuis om advies. Zij bespreken de situatie met je, welke risico’s er zijn, maken een (veiligheids-)plan en zoeken samenwerking met politie en hulpverlening.

De door Hetty Nietsch gemaakte documentaire ‘Jij bent van mij’ staat momenteel op de NPO-player.

Annedieke Kuchler