Tsja en dan de 4-delige docu over Theo van Gogh (1957-2004), genoemd naar een van zijn spraakmakendste TV-programma’s ‘De Hunkering’. De man die achter zijn schrijftafel en voor de camera continu de grenzen van het betamelijke tartte en die daarbuiten een bijzonder aardige vent was. Die voor de shock (geholpen door de vele spiritualiën die hij in zijn lijf stopte) van een lief blond ventje met krullen via een leuke jongeling al snel metamorfoosde naar de dikzak die bekend werd bij het grote publiek.
De biografie die dit jaar over Theo verscheen heet dan ook om de diverse redenen ‘De Bolle Van Gogh’. De man die zich in het doen en laten van dit ‘enfant terrible’ verdiepte, Jaap Cohen, was een belangrijke bron voor documentairemaker David de Jongh. Op 2 november aanstaande is het 20 jaar geleden dat zijn dood Nederland deed opschrikken. En toch ook weer niet. Want Theo was één van de eerste en felste islamcritici van ons land.
Ayaan
Op die dinsdagmorgen fietste hij door de Linnaeusstraat in Amsterdam-Oost, op weg van huis naar zijn kantoor, toen hij door de 26-jarige Mohammed Bouyeri, ook op de fiets werd beschoten. Theo werd door een aantal kogels geraakt en vluchtte naar de overkant, viel daar op het fietspad, waarna Bouyeri de ‘genadeknallen’ gaf en Theo’s keel doorsneed. Met een kleiner mes prikte Bouyeri bovendien een brief met een aan Ayaan Hirsi Ali gerichte doodsbedreiging op zijn slachtoffer. Daaruit moest blijken dat Van Goghs anti islamfilm ‘Submission’, waarvoor Ayaan Hirsi Ali de tekst had geschreven, het motief was voor de moord. Die had zij enige maanden eerder in het programma ‘Zomergasten’ (toen gepresenteerd door Joost Zwagerman) vertoond.
Jeugdliefde
Het raamwerk van de docuserie is verrassend. Namelijk een briefwisseling tussen Theo van Gogh & Mieke van den Berg, op wie hij als jongeling verliefd werd. Elk van de vier afleveringen begint met een deel van hun correspondentie, voorgelezen door Mieke zelf, die al van jongs af aan in een rolstoel door het leven gaat. Theo deelt met haar zijn diepste gevoelens tot aan een paar dagen voor zijn dood. “Wij zijn geheime bondgenoten, ieder op zijn eigen manier onmachtig”, schrijft hij. “Laat me niet in de steek.” Een totaal andere toon dan die Theo aanwendde voor zijn columns. Zo meldt ook metronieuws.nl. ‘Elke vrijdag, tot die fatale dag, ging Theo van Gogh in zijn wekelijkse Metro-column tekeer. Honderdduizenden lezers die een krantje pakten op een treinstation, namen het tot zich. Hij was ervan overtuigd dat het een grondrecht was om iedereen te mogen beledigen en te provoceren. De één las het met een grijns, de ander werd er woedend om. Zo gaat het nou net met columnisten.
Schijnbare tegenstrijdigheden
Er wordt eveneens heel divers door recensenten geschreven over deze serie over Theo van Gogh, de man die van schijnbare tegenstrijdigheden aan elkaar hing. Ik heb de 4 delen achter elkaar gebinged en dat wil wat zeggen. Boeiende persoonlijkheid, boeiende docu. Tot aan de dag van vandaag roept de naam Theo van Gogh dus uiteenlopende reacties op. De man die zijn interviewprogramma de titel ‘Een Prettig Gesprek’ gaf en die zijn gasten aan het eind van de show niet bedankte met de afgezaagde bos bloemen, maar met een piemelvormige cactus. Dat alleen al vond ik hilarisch.
Een andere belangrijke rol in de serie is weggelegd voor Theo’s moeder Anneke van Gogh-Vonhoff, nu 88 jaar oud en kraakhelder met haar 25 sigaretten per dag. Een eloquente, aristocratische vrouw, van wie Theo duidelijk de hekel aan hypocrisie had meegekregen. Zij verhaalt heel open over de Wassenaarse wereld waar haar zoon ‘leed aan een gelukkige jeugd’, zoals hij het zelf noemde. Het eerste deel ‘Waarom ik niets meer voel’, gaat over die jeugd en over de schok die de moord teweegbracht onder Theo’s vrienden en familie. Gevolgd door ‘Sterven wil ik duizendmaal’ over de relatie tussen de persoon Van Gogh en zijn provocaties (aflevering 2), ‘Een universum van pijn en leegte’ over zijn drijfveren (aflevering 3) en ‘Ik heb Allah aan de lijn’ over zijn walging van de moslimcultuur (aflevering 4).
‘Ik heb Allah aan de lijn’
Nadat hij het jodendom en het christendom voldoende had bespot, volgde pas de islam. De nikab, doen wat de man zegt, de besnijdenissen, de hypocriete seksuele moraal: daar kon Theo heel slecht tegen. Dat vond hij afschuwelijk en dus bleef hij erop loos gaan. Juist toen gehoofddoekte vrouwen en linkse media hem daarop gingen aanspreken. Behalve door zijn groep trouwe vrienden rondom hem, werd Theo niet beschermd. Iedereen las hem, keek naar zijn programma’s en lachte besmuikt omdat hij keihard riep wat zij dachten.
Politica Fatima Elatik noemde Theo na zijn dood: “Eigenlijk een gekwetst lief jongetje, dat niet gehoord wordt.” Een grotere belediging voor Theo van Gogh kun je niet bedenken. We hebben hem namelijk allemaal gehoord, maar er niet naar willen luisteren. Dat is een groot verschil.
Nu de gehele serie van ‘De Hunkering’ op NPO Plus en NLZiet of per week via de gewone NPO Player.
