Meisjesbesnijdenis, een ‘rite de passage’ waarbij in mindere of meerdere mate de vulva beschadigd wordt, vindt meestal plaats rondom de eerste menstruaties. Zo heeft 80% van de vrouwelijke inwoners van Soedan, die nu tussen 15 en 49 jaar is, een of andere vorm van genitale verminking ondergaan, aldus het VN-Bevolkingsfonds (UNFPA). Afgelopen zomer ging in het land officieel het verbod in op genitale verminking van meisjes. Er staat nu een maximale gevangenisstraf van 3 jaar op. Een grote stap voorwaarts, echter: vooralsnog lijkt de wrede praktijk zich voort te zetten achter gesloten deuren, gordijnen of hutjes.
De ‘verminkingsvakantie’
Niet alleen heerst er in het land een culturele weerstand tegen deze nieuwe wet, maar ook de wereldwijde coronacrisis draagt er in negatieve zin aan bij. Doordat de scholen ook daar al in het voorjaar moesten sluiten, werd het gebruikelijke ‘FGM-seizoen’ in Somalië en andere Afrikaanse landen met enkele maanden verlengd. Tijdens vakanties nemen ook ouders uit meer stedelijke gebieden hun dochters mee naar het platteland, waar de meeste van deze ‘ingrepen’ plaatsvinden.
Diep in de cultuur
Hoewel vaginale verminking in geen enkele religieuze tekst is voorgeschreven, komt die desondanks vooral voor in moslimgemeenschappen in delen van Afrika, het Midden-Oosten en delen van Azië. (zie kaartje bovenaan) In veel gemeenschappen wordt het gezien als eis voor een huwelijk. Meestal wordt de procedure uitgevoerd zonder verdoving en door traditionele ‘besnijders’, die geen medische opleiding hebben en geen hygiënische materialen. Naast wetgeving zijn tevens voorlichting en culturele hervormingen nodig.
Levenslange trauma’s
De gevolgen van FGM zijn ernstig en langdurig, zowel geestelijk als lichamelijk. In de meest ernstige gevallen overlijden meisjes aan bloedingen als gevolg van de wrede ingreep of door tetanus en/of andere infecties. Veel vaker nog lijden ze ernstige pijnen bij de menstruatie, bij seks, zwangerschappen en bevallingen. Deze onnodige verminkingen zitten diep geworteld in de cultuur. Zodanig dat een meisje na haar huwelijk vaak ’teruggegeven’ wordt aan de familie, als de echtgenoot ontdekt dat ze niet besneden is, met het verzoek dat alsnog te doen.
Spagaat
Activisme en bewustwording over FGM kunnen juist ook leiden tot een toename van de meisjesbesnijdenissen, melden hulporganisaties die ter plekke werken. Omdat mensen bang zijn voor schande, sociale uitsluiting of sociaal stigma als ze afwijken van de norm. Die angst kan sterker zijn dan de angst voor complicaties en/of boetes of gevangenisstraffen. Daar staat volgens Unicef tegenover dat gesprekken met mannelijke universiteitsstudenten erop wijzen dat de nieuwe generatie liever een relatie heeft met een meisje dat geen FGM onderging.
Samenwerking
“Nu het nieuws alom beheerst wordt door covid-19, is het lastig aandacht te krijgen voor de nieuwe wet”, aldus UNICEF’s Child Protection Specialist Tamador Ahmed Abdalla. Zij pleit voor bredere samenwerking tussen media, ngo’s en scholen, om docenten- en ouderraden te informeren. “Mensen moeten begrijpen waarom de wet is ingevoerd, want er zullen er ook zijn die misbruik maken van deze situatie door te beweren dat de wet ouders alleen maar criminaliseert.”
Meisjes centraal
Eerdere regeringen in Soedan gebruikten FGM als ‘onderdrukkingsmiddel’ en zelfs de VN deed er lang over om de praktijk te bestempelen als mensenrechtenschending. In 2008 wisten mensenrechtenactivisten echter te voorkomen dat islamistische groepen bepaalde vormen van FGM legaliseerden. Sindsdien krijgt ook de strijd tegen kindhuwelijken meer aandacht.
An Inconvenient Truth
FGM is een ongemakkelijke waarheid. Zelfs in ons vrije Nederland, dat zo bekend staat om zijn openheid op het gebied van de seksualiteit. We worden allemaal uit een vagina geboren, maar echt vrijmoedig over de vrouwelijke genitaliën spreken, kunnen we anno 2020 nog steeds niet. Communiceren over mannelijke geslachtsorganen is eenvoudiger. Zelfs vrouwen praten makkelijker over een penis dan over vulva en vagina. Laat staan dat er gesproken wordt over vagina-onrecht, wat Female Genital Mutilation is, maar wat we eufemistisch toch maar ‘meisjesbesnijdenis’ blijven noemen.
Altijd pijn
Het woord vrouwen- of meisjesbesnijdenis is echter misleidend, want daardoor zou je bijna gaan denken dat het zoiets is als de besnijdenis van jongetjes, die nog gezondheidsvoordelen biedt. In werkelijkheid is een meisjesbesnijdenis een seksuele moord voor haar leven. Daarom is de internationale term ook Female Genital Mutilation, kortweg FGM. De clitoris als epicentrum van de vrouwelijke seksualiteit is immers vernield en elke menstruatie, seks en bevalling lijdt zo’n vrouw opnieuw.
Barbaren
Het is in feite terug naar de Middeleeuwen. De vrouw als aanstichter van al het kwaad (namelijk zwak mannenvlees) en alle wreedheden die daarbij horen. In Egypte pleiten (mannelijke) parlementsleden dat alle vrouwen (80% is dat al) besneden moeten worden, omdat mannen ‘seksueel zwak’ zijn. Zij stellen dat Egyptische mannen veel prestatieverhogende middelen gebruiken en dat vrouwen dan maar FGM moeten ondergaan, zodat de mannen geen minderwaardigheidscomplex krijgen. In het land, dat zichzelf graag presenteert als een ‘modern moslimland’ is Female Genital Mutilation sinds 2008 officieel verboden, maar de bloederige praktijken gaan helaas door. Volgens de World Health Organization heeft Egypte het hoogste aantal FGM-slachtoffers, gevolgd door Somalië, Guinee, Djibouti en Soedan. In laatstgenoemd land werd FGM dit voorjaar bij wet verboden, maar daarmee is deze wrede ‘rite de passage’ het land nog niet uit.
De hoed en de rand.
Nee, dit is bepaald geen sexy onderwerp. Maar u kunt nu nog wegklikken. Want nu wordt het pas echt plastisch. De Wereld Gezondheid Organisatie (WHO) onderscheidt 4 vormen van meisjesbesnijdenis:
Type 1: gedeeltelijke of totale verwijdering van de clitoris en/of de voorhuid (clitoridectomie).
Type 2: gedeeltelijk of totale verwijdering van de clitoris en de kleine schaamlippen, met of zonder verwijdering van de grote schaamlippen (excisie).
Type 3: vernauwen van de vaginale opening door wegsnijden en aan elkaar hechten van de kleine schaamlippen en/of de grote schaamlippen, met of zonder verwijdering van de clitoris (infibulatie).
Type 4: alle andere schadelijke handelingen aan de vrouwelijke geslachtsorganen om niet-medische redenen, zoals prikken, piercing, kerven, schrapen en wegbranden.
Seksuele moord
Als de clitoris van een vrouw beschadigd is, is ze feitelijk ‘seksueel vermoord’. Plezier in seks hebben wordt dan heel moeilijk. De gevolgen van FGM zijn ernstig en langdurig tot levenslang, zowel geestelijk als lichamelijk. Zoals eerder gememoreerd: meestal wordt de procedure uitgevoerd zonder verdoving en door traditionele ‘besnijders’, die geen medische opleiding hebben, laat staan hygiënische materialen. In de meest acute gevallen (type 3) overlijden meisjes aan bloedingen als gevolg van de wrede ingreep of door tetanus en/of andere infecties. Veel vaker nog lijden ze ernstige pijnen bij elke menstruatie, seks, zwangerschap en bevalling.
Onbesneden geen leven
Deze onnodige verminkingen zitten diep geworteld in de cultuur. In veel gemeenschappen wordt het gezien als eis voor een huwelijk. Zozeer zelfs dat een meisje na haar huwelijk vaak ‘teruggegeven’ wordt aan de familie, als de echtgenoot ontdekt dat ze onbesneden is, met het verzoek dat alsnog te doen. Zo’n vrouw wordt als onrein gezien. Ze kunnen niet alleen niet trouwen, het eten wat ze koken wordt niet gegeten, kleren die ze wassen worden niet gedragen, kortom: totale boycot. Zelfs tegenstanders laten hun dochters besnijden, omdat ze niet willen dat die in een sociaal isolement terecht komen.
Hervormingen
Wetgeving op dit terrein is belangrijk, maar zorgt niet voor directe veranderingen. Er zijn tevens voorlichting en culturele hervormingen nodig. Activisme en bewustwording over FGM kunnen namelijk ook leiden tot juist een toename, melden hulporganisaties die ter plekke werken. Mensen zijn nou eenmaal bang voor veranderingen, hangen aan hun eigen cultuur en vrezen de schande, sociale uitsluiting of het sociale stigma als ze afwijken van de norm. Die angst kan sterker zijn dan de angst voor complicaties, boetes of gevangenisstraffen. Daar staat volgens Unicef tegenover dat gesprekken met mannelijke universiteitsstudenten erop wijzen dat de nieuwe generatie liever een relatie heeft met een meisje geen FGM onderging.
Geen sexy onderwerp
Maar ook hier in het moderne westen hebben we er een probleem mee, zoals ik aan het begin al zei. Op de een of andere manier vindt men het onderwerp niet prettig. Ook mijn vriendinnen draaien vaak hun hoofd weg en kijken me vies aan als ik het erover heb. Naar aanleiding van een Gooisch evenement moest er een goed vrouwendoel gekozen worden voor de eventuele winst van de dag. Ik stelde voor dit naar de Denis Mukwege Stichting te doen, maar mijn tafelgenotes vonden dat niet prettig. Nee, Pink Ribbon was een beter doel. Immers dan kon je in je roze jurk met decollete nog even lekker gaan ‘shinen’, met als excuus dat je zo ontzettend maatschappelijk verantwoord bezig bent. Maar als wij hier met onze seksuele voorlichting, vrijheden en uitstekende gezondheidszorg er al moeite mee hebben dit probleem van miljoenen vrouwen werkelijk een te beschouwen; hoe moet het dan zijn voor al die ouders in landen zonder voorlichting, vrijheden en gezondheidszorg? Veel ouders denken er gewoon ‘goed’ aan te doen door hun dochters te laten besnijden (verminken dus).
Dialoog
Westerse vrouwen die hier gelukkig nimmer mee te maken hebben, zouden om te beginnen in gesprek moeten gaan met landgenotes die in hun land van herkomst (of in achterafkamertjes ergens in Nederland) wel besneden zijn. Er moet een beweging op gang komen, waardoor er bewustwording komt voor dit probleem van miljoenen meisjes en vrouwen wereldwijd. Mensen die hier in westerse landen wonen, kunnen met hun familieleden in het land van herkomst dit precaire onderwerp aansnijden (naar woord in dit geval). Wij moeten er hier over gaan praten. Niet met de beschuldigende vinger gaan wijzen, want dat heeft bewezen nog nooit gewerkt.
Educatie bis bis
Wat wel? Mobiliseren. Respect hebben voor het feit dat mensen elders andere rituelen hebben dan wij hier, maar afkeuren dat jonge vrouwenlichamen verminkt worden. De recente geschiedenis laat zien dat educatie een land naar een hoger plan kan trekken. Zie het hierboven beschreven voorbeeld van mannelijke universiteitsstudenten. Maar vooral ook beter geschoolde jonge vrouwen zorgen voor meer inkomen, betere hygiene, meer mentaal en lichamelijk zelfbewustzijn, meer anticonceptie en minder kindersterfte. Deze vrouwen zullen hun dochters niet laten besnijden en vooral ook naar school sturen en zo is de cirkel rond. Als we dus ergens in moeten investeren hier vandaan is het in onderwijs. Want met elk jaar ontvangen onderwijs hebben meisjes later 10% tot 20% meer te besteden.
Alternatieven
Diverse ngo’s werken samen met besnijdsters, lokale chiefs, dorpsoudsten, religieuze leiders en andere rolmodellen om blijvende gedragsverandering te stimuleren, om zich openlijk uit te spreken voor ‘zero tolerance’ tegen het besnijden van meisjes en zo gemeenschappen officieel besnijdenisvrij te maken. Het helpt vaak om een ander (niet schadelijk) ritueel in te voeren in plaats van de FGM. Ten slotte blijft het lobbyen bij nationale en regionale overheden en bij parlementariërs om meisjesbesnijdenis strafbaar te stellen van het grootste belang. Daar kunnen wij vanuit hier ook aan meewerken.
Hoe dan?
Buiten een financiële bijdrage aan de ngo van je keuze, kun je vrijwilliger worden en je aansluiten bij een groep in de regio. Voorts: teken petities, kijk daarvoor op change.org.
