Ooit schokte de nu 87-jarige Jane Goodall de wereld met de ontdekking dat chimpansees meer op mensen lijken dan ons lief is. Nu zou ze graag zien dat we daar consequenties aan verbinden.
“Als je bedenkt hoe we gevoelige en slimme wezens gebruiken en misbruiken, is dat reden tot diepe schaamte.” Hoe begon het ook al weer met deze wereldberoemde apen-wetenschapster?
Vrouwen als onderzoekers
Paleontoloog Louis Leakey (1903-1972) geboren in Kenia, was geïnteresseerd in de overeenkomsten en verschillen tussen onze voorouders en de mensapen. Studie naar het gedrag van de grote apen: chimpansees, oerang-oetans en gorilla”s, zou daarover veel kunnen onthullen. En Leakey was ervan overtuigd, deels intuïtief, deels uit ervaring, dat vrouwen daar beter in zijn. Zij hebben niet alleen meer geduld, een noodzakelijke voorwaarde voor onderzoek dat zich over vele jaren uitstrekt, ze zijn ook beter bestand tegen de eenzaamheid in de rimboe. Bovendien, dacht Leakey, is de manier van communiceren tussen een vrouwelijke onderzoeker en haar apen te vergelijken met die tussen een moeder en haar pasgeborene: instinctief en zonder woorden.
Jane Goodall
De eerste en bekendste aap-onderzoeker die door hem aan het werk werd gezet, was Jane Goodall. Zij had geen wetenschappelijke achtergrond, maar dat wilde Leakey ook niet. Hij was ervan overtuigd dat een afgestudeerde antropoloog of bioloog niet onbevangen en onbevooroordeeld naar het gedrag van dieren in het wild kon kijken. Jane had het in het begin moeilijk; alleen in het oerwoud, omringd door soms agressieve chimpansees. Maar toen ze eenmaal werd geaccepteerd door de beroemd geworden apen David Greybeard & Flo, deed ze revolutionaire observaties. Haar chimpansees aten vlees en gebruikten gereedschap: ze ‘hengelden’ naar termieten.
Dian Fossey (†)
En dan Dian Fossey (1932). Zij wilde, na diverse teleurstellingen in haar persoonlijk leven: gescheiden ouders, mislukte liefdes nog maar één ding: gorilla’s bestuderen in Afrika. Dat ging ze dankzij Leakey dan ook doen. Maar het ongeluk bleef haar achtervolgen. Het gebied waar zij werkte was klimatologisch ongunstig (koud en mistig), Rwanda was politiek zeer instabiel. Ondanks gezondheidsproblemen ging Dian door met haar werk. Ze had zelf weinig met politiek en diplomatie en voerde een verbeten strijd met de stropers. Als ze er een betrapte, vernederde ze de man door hem zich te laten uitkleden en hem de huid vol te schelden. Daarna werd hij uitgeleverd aan de autoriteiten. De strijd was ongelijk. In 1967, toen ze in Zaïre werkte, werd Dian gevangen genomen en vastgehouden door volgelingen van Moboetoe. De nacht na kerst 1985 betaalde ze dit met haar leven. Ze werd door tegenstanders vermoord. Wie de dader was, is nooit serieus onderzocht. Dian Fossey werd begraven in de bergen, naast haar lievelings-gorilla: de eveneens vermoorde Digit.
Biruté Galdikas
De Canadese met Litouwse voorouders Biruté Galdikas (1946) is ook zo’n boegbeeld. Ze kwam tijdens haar studie onder het gehoor van Leaky en besloot haar leven te wijden aan de orang-oetans. Biruté en haar man namen hun intrek in een halfvergane hut in Kalimantan; in een mensonvriendelijke omgeving waar zij constant werden belaagd door mieren, bloedzuigers en muskieten. Ze combineert haar onderzoek met tijdrovende pogingen om verweesde en gevangen orang-oetangs opnieuw op te voeden en ontpopt zich als een milieu-activiste. In wat zij eufemistisch de ‘houtbelangen’ noemt, ziet zij een samenzwering van houtmagnaten en corrupte bureaucraten tegen haar inspanningen om Tanjung Puting van de ondergang te redden. Vrij snel krijgt haar onderzoekcentrum Camp Leakey roem, maar daarmee komt ook de verguizing. “Als een soort met uitroeiing wordt bedreigd, dan begrijp ik niet hoe iemand kan beweren dat onderzoek naar die soort belangrijker is dan de redding ervan”, zo pareert zij haar critici, die bezwaar maken tegen de geringe wetenschappelijke diepgang van haar studies.
Trimates
Jane Goodall, Dian Fossey en Biruté Galdikas worden wel ‘the trimates’ genoemd. Een woordspeling op ‘three mates’ en ‘primates’. Journaliste Sy Montgomery beschrijft deze 3 vrouwen in haar bestseller ‘Walking with the great apes’. Ik heb het gelezen (alleen in het engels verkrijgbaar) en werd geraakt door de kracht en het lef van de drie vrouwen en hun liefde voor mensapen en natuur. Een aanrader. En nog steeds zijn het voornamelijk vrouwen die de bush bush intrekken om de aan ons verwante dieren met hand en tand te beschermen en te onderzoeken.
Beeld (plus video): ‘Women of Impact’, National Geographic
