In 2020 werden wereldwijd ongeveer 47.000 vrouwen vermoord door hun partner of familielid. Femicide is het vermoorden van vrouwen, omdat ze vrouw zijn. Meer specifiek: íemands vrouw.
Het omgekeerde komt ook voor, maar vele malen minder. Wat bezielt vrouwen die hun man vermoorden. Geld? Nee, meestal is het een wanhoopsdaad na jarenlang partnergeweld. Door hem op haar welteverstaan.
Overleven
Toen ik mijn moeder vertelde dat een jongen me had geslagen op het schoolplein, zei ze: ‘Dat is omdat hij je leuk vindt’.” Met deze tekst, in zwarte letters op een felrood scherm, opent de film ‘Look what you made me do’. Daarin 3 vrouwen die een gewelddadige relatie overleefden. Welliswaar door zelf moordenaar te worden. De Finse Laura, de Nederlandse Rachel en de Italiaanse Rosalba vertellen hoe, maar vooral ook waarom zij hun partners ombrachten.
Geweld op internet
De interviews met de vrouwen, worden afgewisseld met ‘facts & figures’ over mannelijk geweld jegens vrouwen. Ook zijn er schokkende beelden van beveiligingscamera’s waarin onder anderen een man zijn vrouw vermoordt in een lift. Hoe de makers daaraan komen? Dat is ‘doodgewoon’ te vinden op YouTube.
‘Haar eigen schuld’
“Wanneer mannen hun vrouw in elkaar hebben geslagen, leggen ze meestal de schuld bij haar.” Aldus de Nederlandse regisseur Coco Schrijber in De Filmkrant. “Dat gebeurt ook in veel speelfilms. Ik heb het gecheckt: er zijn zo’n 183 films waarin dat zinnetje voorkomt, bijvoorbeeld in die van Hitchcock en in ‘The Butterfly Effect’. Ik wilde een film maken waarin het nu eens omgekeerd was, maar dan in overtreffende trap. “Als je geen andere uitweg hebt dan moord, dan is het toch de schuld van de ander. Dan kan eindelijk de vrouw eens zeggen: Look what you made me do. Ik wilde je niet vermoorden, je was mijn man, de vader van mijn kinderen. Maar je hebt me in die rol gedwongen. Ik kon niet anders. Die titel duidt op een actieve handeling en het heeft ook iets van genoegdoening voor vrouwen.”
Hij of ik?
In deze extreme huiselijk-geweldssituaties moeten we af van het idee dat er altijd twee kanten van een verhaal zijn, vindt Schrijber. “Altijd hetzelfde domme clichématige verwijt, altijd dezelfde domme vraag: ‘Waarom ging je niet weg?’ Met die vraag impliceer je: het is ook jouw schuld. In deze film is duidelijk gemaakt dat die vrouwen er alles aan hebben gedaan om het te voorkomen, maar er was geen andere uitweg. Je wilt en moet natuurlijk altijd ver wegblijven van moord en je kunt het niet goedkeuren, maar als je weet dat je anders doodgeslagen wordt, zit je in een spagaat. Gaan vrouwen zich laten vermoorden of gaan ze zichzelf redden?”
Gevaarlijk moment
Vaak wordt tegen deze vrouwen gezegd dat ze ‘gewoon bij hun man moeten weggaan’. Maar juist dan lopen ze het meeste gevaar. Onderzoek laat zien dat als een relatie uitgaat, en een vrouw voor zichzelf opkomt, haar man in paniek raakt. En dan kan een situatie ontstaan waarin nog veel meer geweld plaatsvindt en dit moment juist leidt tot femicide.
Diagnose
De psychiatrie kent het ‘battered woman’s syndrome’, een verklaring voor het feit dat vrouwen die door hun man mishandeld worden, niet simpelweg vertrekken, maar hun kwelgeest doden. De vrouwen zijn zo bang geworden voor hun mishandelaar dat ze niet geloven dat ze ooit van hem los komen, waardoor er niets anders rest dan hem te vermoorden, als een soort van uitgestelde zelfverdediging. Deze diagnose heeft inmiddels een flink aantal zwaar mishandelde vrouwen uit de gevangenis kunnen houden.
Moord of doodslag?
Vrouwen doden op andere wijze dan mannen. Ze hebben meestal niet de fysieke kracht om een man te wurgen of dood te slaan. Dus moet ze van te voren bedenken wat en hoe. Daardoor is het ook moord (met voorbedachte rade) en geen doodslag. Hun straf valt daardoor meestal zwaarder uit, soms zelfs tot levenslang. Als een man impulsief een vrouw doodt, wordt het meestal tot ‘doodslag’ gerekend.
Valérie
Maar er komt gelukkig ook meer begrip in de rechtzaal voor vrouwen die na jarenlange mishandelingen hun kwelgeest om het leven brengen. De 40-jarige Franse Valérie Bacot hing vorig jaar tijdens haar proces levenslang boven het hoofd wegens moord op haar gewelddadige stiefvader die nadien haar echtgenoot was geworden. Het ging om een bewuste moord, want ze had de man in 2016 met een pistool in de nek geschoten en daarna in een bos begraven. Valérie was 12 toen ze voor het eerst door haar stiefvader werd misbruikt. De man bleef haar terroriseren en ze raakte zwanger. Nadien is ze onder druk met hem getrouwd, maar dat maakte geen einde aan de wreedheden en hij dwong haar tot prostitutie. Toen ze merkte dat hij ook een van haar dochters lastig viel, greep ze een pistool en schoot ze de man een onbewaakt moment in de nek. Het ging daarom niet om zelfverdediging en dus moest ze terechtstaan wegens moord. Haar advocaat pleitte voor een veroordeling zonder haar op te sluiten. “Bovendien hebben haar kinderen haar nodig.”
Jacqueline
De zaak doet denken aan die van Jacqueline Sauvage in 2016. Zij kreeg 10 jaar cel, omdat ze haar gewelddadige echtgenoot had neergeschoten met een jachtgeweer. Ook bij haar gingen er decennia van geweld en misbruik aan vooraf. De vrouw kreeg uiteindelijk gratie van toenmalig president François Hollande en kwam vrij.
Rosalba
De Italiaanse Rosalba uit de documentaire van Schrijber deed slaappillen in zijn gehaktballen en maakte hem dood toen hij buiten westen was. Zij kreeg daarvoor in eerste instantie levenslang, vooral ook omdat ze tijdens de rechtszaak eerst niet wilde vertellen wat haar man haar allemaal had aangedaan. Ze werd jarenlang zowel fysiek als seksueel mishandeld en dat filmde hij. Haar advocaat wist haar ten lange leste te overtuigen om juist die vreselijke beelden te tonen in de rechtszaal. En opnieuw schaamde Rosalba zich. Maar haar straf ging wel van levenslang naar 18 jaar, waarvan een groot deel voorwaardelijk.
Bezitterigheid is niet sexy
Aan de zijde van vrouwen en meisjes moet ook wat gebeuren. Bezitterig gedrag van een mannelijke partner wordt door velen, zeker in het begin van een relatie, gezien als teken dat hij om haar geeft. Dit wordt mede ingegeven door films, series, videoclips en social media. Deze beeldvorming is een probleem omdat de kans op partnergeweld dan onderschat wordt en zo stereotyperingen in stand houdt. “Als controlerend gedrag, jaloezie en stalking als romantisch bestempeld kunnen worden, dan blijven vrouwen extra risico lopen om slachtoffer te worden van partnergeweld, tot aan moord toe. Het is hoog tijd om deze beeldvorming te veranderen!” aldus Nicole van Gelder. Zij is promovendus aan het Radboudumc en ontwikkelde met haar team een online platform voor vrouwen die in nood zijn : SAFE. Een anonieme website die je desnoods in het geheim op het toilet kunt bekijken. Het community management wordt verzorgd door zorgprofessionals, allemaal vrouwen.
‘Look What You Made Me Do’ is een film over angst, woede, en een ultiem besluit. Laura, Rachel en Rosalba behoren niet tot de groep van 30.000 vrouwen die jaarlijks worden gedood door hun (ex)partners. Ze hebben het overleefd. Nu in de bioscoop.
