Haar start was stroef als minister van BuZa. Ze was bekakt, een ‘ijskonijn’, ze zou niet weten wat er in Nederland speelt, vanwege haar lange verblijf in andere buitenlanden en wat een arrogantie om te suggereren dat je misschien wel de eerste vrouw wordt in ‘Het Torentje’. Maar Sigrid Kaag is de grote en verrassende winnaar qua zetelwinst van de parlementsverkiezingen van 2021 en D66 is de 2e partij van ons land geworden. Groter dan het CDA, groter dan de PVV: wow!
En dat ondanks dat bovengenoemde partijen significant meer zichtbaar waren in deze verkiezingscampagne dan D66. Uit VU verkiezingsonderzoek, waarin alle media-aandacht voor de lijsttrekkers is gemeten (periode: 1 januari – 11 maart 2021) blijkt dat mannelijke lijsttrekkers meer ‘zendtijd’ krijgen dan vrouwelijke. Gekeken werd naar de nationale kranten, de belangrijkste talkshows op televisie en de belangrijkste nieuwswebsites.
Toetsenbordhooligans
Tegenstand en competitie horen thuis in de politiek. Maar de online haat tegen Sigrid Kaag was bepaald niet mals. Uitspraken als palliho*r, moslimknuffelaar en een twitterbagger-actie die notabene #K*tkaag heette waren haar deel. De D66-voorvrouw kreeg de afgelopen maanden bijna 14.000 haatberichten op zich afgevuurd. The Guardian, The New York Times, Amnesty International en andere *inter)nationale onderzoekers berichtten keer op keer: politici krijgen veel online haat, maar vrouwen disproportioneel meer en opvallend vaker persoonlijker. In het Verenigd Koninkrijk stelden 18 parlementsleden zich om die reden niet opnieuw kandidaat bij de laatste verkiezingen. Maar ook in ons eigen ‘zo nuchtere landje’ is 10% van alle tweets die vrouwelijke politici ontvangen haatdragend. Zo bleek deze maand uit onderzoek van De Groene Amsterdammer in samenwerking met Utrecht Data School.
Els Borst
Maar ook: 1 op de 6 kiezers is bereid om op een andere partij te stemmen, als dit oplevert dat er meer vrouwelijke politieke kopstukken komen in Nederland. Zo bleek in 2020 uit onderzoek van Ipsos en WomenInc. “We zijn dringend toe aan een vrouwelijke lijsttrekker bij een regeringspartij”, vond ook het Els Borst Netwerk dat bestaat uit vrouwelijke politici van D66. En zij hebben niet voor niets de bekende quote van hun naamgeefster als motto gekozen: ‘De politiek is te belangrijk om aan mannen over te laten’.
Ook mannen
Ik heb de statistieken nog niet gezien, maar Sigrid Kaag heeft de winst zeker aan veel vrouwen te danken, maar ik heb met name in de afgelopen dagen juist ook veel mannen (meestal digitaal) gesproken, die haar een intelligente ‘vrouw uit één stuk vinden’ en haar rondje wilden gaan rood kleuren. Uit een poll op de verkiezingsavond bleek ook dat Kaag met 48% boven aan het lijstje stond van het aantal mensen dat op een partij had gestemd juist vanwege de lijsttrekker. ‘Nieuw Leiderschap’ was de verkiezingsleus van Kaag als lijstaanvoerder. En niet voor niets. Ten eerste is duidelijk dat zij authentiek sterk is, dus niet ‘dichtgespind’ met Haags jargon. En tijdens het afgelopen jaar werd steeds duidelijker dat landen met vrouwelijke leiders de corona-crisis beter tackelen dan hun mannelijke collega’s.
Oorlog & Vrede
In tijden van oorlog willen mensen graag een leider met mannelijke gezichtskenmerken, of die nu aan een man of vrouw toebehoren. In tijden van vrede zijn we juist op zoek naar leiders met vrouwelijke gezichtstrekken. Zo concludeerden wetenschappers Brian Spisak & Mark van Vugt (VU Amsterdam) al in 2012, waarover is gepubliceerd in PLoS ONE. De onderzoekers toonden 118 deelnemers 4 soorten gezichten: een mannelijke man, een vrouwelijke man, een mannelijke vrouw en een vrouwelijke vrouw. Vervolgens werd gevraagd op wie ze zouden stemmen als politiek leider in tijden van oorlog of in tijden vrede. Het bleek dat vrouwen en mannen evenveel werden gekozen tijdens oorlog en vrede, maar dat mensen een voorkeur hebben voor leiders met mannelijke trekken in tijden van oorlog en voor vrouwelijke in tijden van vrede.
Masculien én feminien leiderschap
Wetenschapper en politicoloog Prof. Leah Windsor van de universiteit van Memphis denkt dat het een combinatie is van verwachtingspatronen en huidige beeldvorming. “Over het algemeen wordt er van vrouwen verwacht dat ze masculiene leiderschapskwaliteiten tonen, zoals besluitvaardigheid, maar tevens dat zij typisch feminiene eigenschappen laten zien, zoals zorgzaamheid en medeleven. Als ze te mannelijk zijn, wordt dat afgestraft, maar als ze te vrouwelijk zijn eveneens.” Windsor ziet daar nou net een voordeel van de emancipatie. “Pandemieën als deze bieden vrouwen de mogelijkheid om beide typen leiderschapskwaliteiten te tonen.”
Egalitaire culturen
Leah Windsor en haar team gingen ook op zoek naar de harde cijfers in 175 landen wereldwijd. En dan blijkt er geen statistisch significant verschil te zijn tussen landen met een vrouwelijke dan wel met een mannelijke leider. Echter: na analyse van de verhouding mannen en vrouwen in het parlement en de landscultuur, bleek er wel degelijk een onderscheid te maken. Landen met een vrouwelijke leider deden het dan aanzienlijk beter onder de voorwaarde dat de culturele waarden die vrouwelijk leiderschap mogelijk maakt er omarmd werden. Egalitaire samenlevingen en gemeenschappen die meer gericht zijn op de lange termijn en die gezondheid en welzijn van hun burgers belangrijk vinden en waar rolpatronen doorbroken zijn, doen het beter.
Onzekere tijden
Doorslaggevend is daarbij dat men onzekerheden accepteert, blijkt in deze corona-pandemie. In voornoemde samenlevingen is het tevens waarschijnlijker dat vrouwen als leiders gekozen worden, maar ook met een mannelijke leider doen zulke landen het gemiddeld beter. “Landen met egalitairdere culturele waarden doen het beter en wanneer ze een vrouw kiezen als leider doen ze het nóg beter,” aldus de eindconclusie van dit onderzoek.
Gerrit Zalm
Vrouwen zijn geen haantjes en dat zijn ze vaak ook niet in het spreekwoordelijke haantje de voorste zijn. Voormalig minister van Financiën Gerrit Zalm zei ooit: “Als je een man vraagt of hij minister wil worden, zegt hij meteen ‘ja’. Een vrouw moet altijd eerst even nadenken en het thuis bespreken. Dan ben je vaak al te laat.” Dat vrouwen eerst nadenken voordat ze ‘ja’ zeggen, vindt politicoloog en auteur Julia Wouters heel logisch. “Waar mannen het voordeel van de twijfel krijgen, hebben vrouwen het nadeel van de twijfel.” Als vrouwelijke leider mag je namelijk niet te stil, maar ook niet te luid zijn. “SP-leider Agnes Kant kon bijvoorbeeld flink van zich afbijten, maar kreeg vervolgens te horen dat haar stemgeluid afstotend was.”
De zijkant van de macht
In haar boek ‘De zijkant van de macht’ beschrijft Julia Wouters dit thema uitgebreid. Het is verder vooral even wennen, een vrouwelijke leider, weet zij. “Sinds Neelie Kroes minister van Verkeer en Waterstaat is geweest, is dat ineens een post voor vrouwen.” Die vrouwelijke premier komt er dus echt wel, benadrukt zij. “Het is een beetje zoals met de Oranjevrouwen. Eerst vond mijn tienerzoon het maar niets, die meiden. Nu ziet hij geen verschil meer tussen mannen- en vrouwenvoetbal. Dat gaat in de politiek ook gebeuren.”
Optimisme & Verbinding
Alle partijen met vrouwelijke leiders deden het trouwens goed. De Partij voor de Dieren met Esther Ouwehand, BIJ1 met Sylvana Simons, de BBB met Caroline van der Plas, De PvdA met Lilianne Ploumen speelde ‘gelijk spel’, alleen de SP met Lilian Marijnissen verloor. Sigrid Kaag die een campagne voerde in het teken van optimisme en verbinding gaat in elk geval een hele belangrijke rol spelen bij de kabinetsformatie. Dat zij dit bereikt heeft, betekent dat zij minstens anderhalf keer zo hard heeft moeten buffelen als haar mannelijke tegenstrevers. Gefeliciteerd Sigrid namens heel veel vrouwen en meisjes in Nederland.
Beeld: Els Borst Netwerk
