Talkshows, nieuws- & actualiteitenprogramma’s: ze zijn allemaal gebaat bij een beetje of wat meer reuring. Want dat is immers lekker voor de kijker, daar wordt over getwitterd en op anderhalve meter over nagepraat bij de water- of koffie-automaat. Dat is niet alleen zo bij de commerciële zenders, maar ook bij de NPO.
Voor die laatste is het gedeeltelijk ook compensatie voor het feit dat ze aan het begin van deze eeuw Pim Fortuyn en zijn aanhang niet serieus genoeg hebben genomen. Daardoor kregen de politici van PVV, JA21 en FvD de afgelopen periode onevenwichtig veel media-aandacht en werden zij daarbij ook nog met ‘fluwelen handschoentjes’ aangepakt.
Op naar een optreden
Dat alles heeft bijgedragen aan het succes van deze politieke partijen bij de verkiezingen van afgelopen week, stelt politicologe Léonie de Jonge van de Rijksuniversiteit Groningen, waar zij onderzoek doet naar populisme. Vooral de optredens talkshowstafels hebben onder andere Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet geen windeieren gelegd. Of hij nou tot het einde bleef zitten of niet.
Cadeautje
Ook de zogenaamde ‘roast’ die de klunzige cabaretier Martijn Koning vorige week na afloop van Baudets optreden bij Jinek gaf was volgens Parool-journalist Roelf Jan Duin een kadootje. Want vergeten waren plotsklaps de ratseflatsen van de Forum-leden met hun racistische appjes. Opeens waren niet bepaalde bevolkingsgroepen slachtoffer van haat, maar was Thierry zelf getransformeerd van dader in slachtoffer. En hij stapte op van de talkshowtafel, maar ook dat was niet wereldschokkend, want dat had hij bij 5 eerdere interviews ook al gedaan. Hij beende nu weg terwijl de titels al bijkans over het beeld rolden.
Niet zo smakelijk
Toegegeven: Martijn Koning had het over Baudets voorouders met indisch bloed en zijn vriendin van joodse komaf en de eventuele kinderen die daarvan zouden komen: ik vind dat geen humor, maar het was wel een spreekwoordelijk koekje van eigen deeg. De supporters van FvD zijn als voetbalhooligans: kom niet aan hun roerganger, want dan is het oorlog.
Mea Culpa-cultuur
Ik dacht dat het wel met een sisser zou aflopen, net zoals het meeste medianieuws wat binnen 24 verdampt, maar nee uitzendgemachtigde RTL bood zijn excuses aan, net als een aantal RTL-medewerkers en ook host Jinek zei tenslotte sorry. Ja ‘sorry’ Eva (ik vind jou nog steeds de beste, je interview vlak daarvoor met narcist Baudet en macho Azarkan was echt top) maar dat had je nou net niet moeten doen. Daarmee werd het allemaal nog extra zwaar. Want negatieve aandacht is ook aandacht: kijk maar naar pubers en vraag het maar aan reclamemakers!
“Wij van de Cee Dee”
Begin 80’er jaren maakte de naoorlogse generatie voor het eerst kennis met actieve anti-migratie politiek. In 1982 werd Hans Janmaat gekozen als lid van de Tweede Kamer voor de Centrum Partij, later Centrum Democraten. Hij beloofde zich in te spannen voor de belangen van de autochtone arbeiders en middenstanders. Economische argumenten vormden de hoofdmoot van zijn betoog. Immigranten werden volgens hem naar Nederland gelokt vanwege ons ‘riante uitkeringenstelsel’. Janmaat verwierp zelf nadrukkelijk het stempel ‘extreemrechts’. Hij affichieerde zichzelf als staatsnationalistisch en sociaal-conservatief. Zijn standpunten brachten hem echter in een isolement. Als hij het woord voerde, verlieten veel kamerleden demonstratief de vergaderzaal; anderen onderbraken zijn redevoeringen herhaaldelijk of weigerden hem te woord te staan.
Er staat een plant voor zijn hoofd
Facilitaire bedrijven die verplicht waren mee te werken aan elke ‘Zendtijd voor Politieke Partijen’ boden op hun eigen wijze tegenstand. De cameraman maakte expres slechte shots (plant half voor het hoofd van Janmaat) en het geluid bleef krakerig. De relatief klein blijvende aanhang kon dan ook verklaard worden vanuit de weerstand en het negeergedrag vanuit media en maatschappij, in combinatie met het gebrek aan charisma. Janmaat zelf weet zijn definitieve nederlaag eind jaren ’90 aan verkiezingsfraude met de stemcomputers. “Ze hebben versneld stemmachines ingevoerd en de computerprogrammeur bepaalt de uitslag.” Het moet gezegd: Hans Janmaat was Donald Trump 20 jaar vooruit.
Pas op: ‘t is schaars
Volgens politicologe Léonie de Jonge speelt schaarste een belangrijke rol voor de huidige, juist vriendelijke bejegening in de media, zo vertelt zij in NRC. Lijsttrekkers als Thierry Baudet en Geert Wilders houden vaak de boot af en media die ze dan wel voor de microfoon krijgen, willen hun zwaarbevochten gasten niet meteen wegjagen. “Dan zit er geen rem meer op”, aldus De Jonge. “Baudet vertelt zo veel onwaarheden en verdraaiingen dat geen presentator ertegenop kan. Er is geen verschil tussen verslag doen en iemand een podium bieden. Wat is je rol als journalist? Ben je hoeder van de democratie of passief doorgeefluik?”
Let op het woord ‘show’
Mijn antwoord daarop: een echte journalist is geen van beiden. Zij of hij is ook niet objectief, want journalisten zijn net mensen, maar ze hebben zich wel aan een paar ijzeren wetten te houden. Echter: een presentator van infotainment of een entertainer kan feitelijk doen wat hij of zij wil. Nieuws is wat anders dan show. Elke hoofdredacteur van een talkshow (ik was er zelf ook ooit eentje) is blij met ‘gedoe’ aan de tafel. Met kabbel-babbel-TV kraak je geen kijkcijferrecords.
87 dagen gekkenhuis
Wat dat betreft is er een groot verschil met toen ik in de roerige LPF-tijden TV maakte. Die hadden in 2002/2003 ineens zoveel kamerzetels (26) die bemand moesten worden dat ze overal en nergens mensen vandaan gingen trekken. Weinig tijd voor referenties en integriteitsonderzoeken. In de 87 dagen dat het kabinet Balkenende I bestond, kreeg het Nederlandse volk een heuse Haagse soap voorgeschoteld. De LPF heeft dan 4 ministersposten en 5 staatssecretariaten. “Geen Haagse types”, zo beschrijft fractievoorzitter Mat Herben de club aanvankelijk nog vrolijk.
Elke dag een volle tafel
7 uur na haar beëdiging moet LPF-staatssecretaris Philomena Bijlhout (Sociale Zaken & Werkgelegenheid) alweer aftreden. Ze was even ‘vergeten te melden’ dat ze in Suriname na de decembermoorden Desi Bouterse had gesteund. Bewijs: een foto van haar in uniform temidden van de andere Bouterianen. LPF-kamerlid Winny de Jong laat zich door weekblad Panorama verleiden tot sexy foto’s, gestoken in een lederen SM-pakje, LPF-minister Herman Heinsbroek (van Economische Zaken, haha) laat zich in zijn Bentley met chauffeur voor de Binnnenhofdeur afzetten. En dan het onderlinge gekrakeel en geroddel: de camera’s draaiden bijkans dag en nacht door en al die types wilden dolgraag naar Hilversum komen. Ik werd eens middenin de nacht gebeld door een LPF’er (die ik niet bij naam zal noemen) die mij met dubbelgeklapte tong (proost) smeekte of hij toch vooral in de show van de volgende dag mocht, om zijn zegje te doen. Want dat was hem door de persafdeling beloofd. Wat een calimerogedrag.
Dat kwam niet goed of juist wel
Maar o wat hebben we bij dat harde werken ook heerlijk gelachen. Wij als makers en ook de kijkers zagen deze ‘hofstadoperette’ al van verre crashen. En zo geschiedde. Alle aandacht werkte in het nadeel van de populisten destijds. Daarna decimeerde de partij namelijk. Toen Wilders in 2005 zijn PVV opstartte, had hij in elk geval gezien hoe het níet moest. Hoewel hij ook ‘zijn kikkers niet allemaal in de kruiwagen’ kon houden. Ik noem de namen Dion Graus, Géza Hegedüs en Peter van Dijk maar even. Googelen maar. De eerlijkheid gebiedt mij tevens te zeggen dat de PVV de tweede plek inneemt ná de VVD in de schandalen-top-tien.
“Er zijn teveel joden” & “De dobbernegers”
Met het uitlekken van de anti-semmitische appjes binnen de kringen van FvD afgelopen winter, dacht ik een volgende decimering te zien aankomen. Dat bleek een fata morgana. Er was wel een splitsing der geesten, die stof deed opwaaien. Want FvD’er van het eerste uur Annabel Nanninga, die zelf het woord ‘dobbernegers’ had verzonnen voor op de Middellandse Zee gestrande vluchtelingen en heil hitler-‘grappen’ twitterde, vond nu opeens nare dingen over joden zeggen heel erg fout en creëerde JA21.
Cordon sanitair
Léonie de Jonge heeft wel degelijk een punt. Het is niet alleen de coronacrisis die Nederland massaal aan de buis gekluisterd hield met complotdenkers en hun aanhakende politici in de afgelopen maanden. Zij bestudeert de manier waarop de nieuwsmedia omgaan met radicaal-rechtse partijen in de wereld. Zo vergeleek zij bijvoorbeeld Nederland, Vlaanderen, Wallonië en Luxemburg. Haar conclusie: in Wallonië en Luxemburg is radicaal-rechts nauwelijks aanwezig, omdat de pers daar dergelijke partijen een veel minder groot platform biedt dan de Nederlandse en Vlaamse media. Zo’n cordon sanitair werkt dus wel. Want naarmate dit soort partijen meer invloed krijgen, wordt het lastiger om ze te isoleren. Maar wat is mediawijsheid in dit geval? En hoe moet de houding van politici van andere signatuur zijn? “Er is geen eenduidig handvest, zo schrijft De Jonge: “Maar mijn onderzoek toont wel aan dat het belangrijk is voor deze spelers om duidelijke afspraken te maken over waar de grenzen zijn. Als die er niet zijn, dan is het ook veel gemakkelijker om deze steeds weer te verschuiven.”
