Vroeger schaarde men het onder crime passionel of huiselijk geweld, maar dat klonk natuurlijk veel te gezellig en het maskeert de gendercomponent van dit probleem. Zo zijn vrouwen veel vaker slachtoffer en mannen veel vaker pleger. Ook lhbti+ personen hebben vaker te maken met alle vormen van geweld.
En regelmatig (zo eens in de in de 10 dagen in Nederland) valt het slachtoffer in kwestie er letterlijk dood bij neer. Daarom is de internationale term daarvoor nu femicide. Omdat gender het motief is.
Dodelijke cijfers
In 2021 kwamen in Nederland 126 mensen om het leven door moord of doodslag, 5 meer dan in 2020. Bij mannen is het aantal slachtoffers toegenomen van 77 in 2020 naar 88 in 2021. Bij vrouwen vielen er 38 slachtoffers, 6 minder dan in 2020. Hoewel er dubbel zoveel mannen als vrouwen worden omgebracht, is de moord op vrouwen anders van aard. Waar het bij mannen vaker gaat om afrekeningen in het criminele circuit of uit de hand gelopen vechtpartijen, worden vrouwen vooral gedood door hun (ex-)partners. Van 2017 tot en met 2021 had de politie bij 96% van de vrouwen die slachtoffer waren van moord en doodslag een dader in beeld. Bij 6 op de 10 was dat de partner of ex-partner. De vrouwelijke slachtoffers werden veelal in hun eigen woning met een steekwapen of door wurging of ander fysiek geweld omgebracht. De gevaarlijkste man van haar leven, lag ooit gezellig naast haar. Denk aan de titel van de film ‘Sleeping with the Enemy’.
Machtsongelijkeid
Femicide is het gevolg van een machtsverhouding en ongelijkheid. “Onderzoek laat zien dat als een relatie uitgaat, of een vrouw komt voor zichzelf op in een relatie, een man in paniek raakt. En dan kan een situatie ontstaan waarin geweld plaatsvindt”, aldus Britt Myren, senior onderzoek gendergerelateerd geweld bij Atria. “Dat heeft te maken met verwachtingen en rollenpatronen van hoe een vrouw zich hoort te gedragen. Wanneer dit anders loopt en een man het idee heeft dat hij controle verliest, dan gaat het vaker mis.” Het hoeft niet altijd zo te zijn dat de vrouw minder financieel daadkrachtig is. Er zijn mannen die het niet kunnen verdragen dat zij geen controle hebben over het doen en laten van hun echtgenote, er niet mee kunnen omgaan zelf werkeloos te zijn en/of haar moeten erkennen als kostwinner van het gezin.
Definitie
De term femicide werd in 1976 voor het eerst gebezigd door de feministische auteur Diana E. H. Russell. Ze definieerde het als ‘het doden van vrouwen door mannen omdat ze vrouw zijn’. Of eigenlijk: omdat ze iemands vrouw is. Statistieken tonen al heel lang aan dat de periode rond een scheiding de gevaarlijkste fase is in het leven van vrouwen. Meestal vindt er femicide plaats als er tijdens de relatie al eerder sprake was van geweld en de vrouw o.a. om die reden tot haar beslissing kwam.
Laten we het beestje bij de naam noemen
Femicide is een term die in Nederland nog maar weinig bekendheid heeft. En dat terwijl Nederland het slechter doet dan bijvoorbeeld Italië en Spanje. Daar is er al vaker aandacht voor geweest binnen de heersende machoculturen en gaat men ook massaal de straat op na een femicide. Grootschalige protestenzijn internationaal het begin van verandering en beleid. Zichtbaarheid is dus buitengewoon belangrijk. De machtsverhoudingen lijken in Nederland minder aanwezig, maar dat de cijfers wijzen anders uit.
Hoe voorkomen we het?
Op Prinsjesdag presenteerde het kabinet de Miljoenennota voor 2023. In reactie hierop analyseert Atria in hoeverre de voorgenomen investeringen van het kabinet op verschillende gebieden een bijdrage leveren of afbreuk doen aan een gelijke positie van mannen en vrouwen. In de begroting van VWS wordt gefocust op het doorbreken van de cirkel van geweld en ingezet op plegeraanpak. Hoewel Atria de focus op plegers onderschrijft, is het bij de aanpak van (ex)partnergeweld van groot belang om in te zetten op preventie en hierbij aandacht te hebben voor de schadelijke gendernormen die hier aan ten grondslag liggen. Uit onderzoek van Atria en Blijfgroep blijkt dat nog steeds bijna 1 op de 3 Nederlanders partnergeweld ‘onder bepaalde omstandigheden’ acceptabel vindt. Meer investeringen in relationele vorming, in het onderwijs en via publiekscampagnes zijn daarom hard nodig.
Carmen, de opera
De opera ‘Carmen’ van Bizet gaf in 1875 al een beeld van femicide. Het libretto is gebaseerd op de gelijknamige novelle uit 1845 van Prosper Mérimée. De hoofdpersoon is een mooie, intelligente, vrijgevochten vrouw, die niemands eigendom is of wil zijn. Ze wordt vermoord door haar dan zojuist afgewezen partner Don José. Hij kan het niet aan haar aan de zijde te zien van een andere man. “Als ze niet van mij is, dan zal ze van niemand zijn.” Bezitsdrang die eindigt in moord. Dat was 150 jaar geleden zo, maar heden ten dage speelt dat nog steeds. Ook aan de zijde van vrouwen en meisjes moet wat gebeuren. Claimend gedrag van een mannelijke partner wordt door velen, zeker in het begin van een relatie, gezien als teken dat hij om haar geeft. Dit wordt mede ingegeven door films, series, videoclips en social media. Deze beeldvorming is een probleem omdat de kans op (fataal) partnergeweld dan onderschat wordt en zo stereotyperingen in stand houdt.
