De seksuele en reproductieve rechten van vrouwen staan aan de basis van een rechtvaardige samenleving. In veel landen is dit helaas niet zo en het gaat momenteel eerder achter- dan vooruit. Denk aan beschikbaarheid anticonceptie, bescherming tegen geslachtsziekten, verkrachtingen, gedwongen (kind-) huwelijken, sterilisaties, maagdelijkheidstesten en genitale verminkingen.
Zo blijkt uit een studie van het VN Bevolkingsfonds Unfpa, getiteld ‘My Body is My Own’. Daarbij is gekeken naar de beperkingen van wat en hoe (on)vrij vrouwen kunnen beslissen over hun lijf en leden zonder vrees voor geweld of andermans besluiten.
Lichamelijke integriteit
In het studieverslag worden 57 landen genoemd met ernstige schendingen van vrouwenrechten. In slechts 56% van de landen is enige wetgeving of beleid voor toereikende seksuele voorlichting. “Het gegeven dat bijna de helft van de vrouwen niet zelf kan beslissen of zij wel of geen seks heeft, anticonceptie gebruikt of om gezondheidszorg vraagt, zou ons allemaal woest moeten maken”, aldus UNFPA-directeur Natalia Kanem. “Dit gebrek aan lichamelijke integriteit heeft enorme gevolgen voor vrouwen en meisjes. Het beperkt de economische productiviteit, vermindert vaardigheden en leidt tot extra zorgkosten en gerechtelijke kosten.”
Armoede
De resultaten lopen per landen echter sterk uiteen. Vooral West- en Centraal-Afrika scoren slecht. In Mali, Niger en Senegal kan nog niet eens 10% van de vrouwen zelf over haar lichaam beschikken. Armoede speelt hierbij een rol, maar ook schadelijke praktijken als genitale verminkingen, kindhuwelijken en polygamie. Ook in Zuid-Azië zijn de scores laag. Doordat het onderzoek slechts 57 landen betreft, geeft het geen compleet beeld van de situatie wereldwijd. Zo ontbreken gegevens van de rijke landen en van Arabische landen.
Zelfbeschikkingsrecht
Het is voor het eerst dat in VN-verband ‘lichamelijke autonomie’ in seksueel opzicht expliciet wordt benoemd. Ook voor Unfpa is dit voortschrijdend inzicht, erkent Arthur Erken, hoofdauteur van het rapport. “Zelfbeschikkingsrecht ligt ten grondslag aan alle seksuele en reproductieve rechten”, aldus Erken. “Van wie is je lichaam? Wie beslist daarover? Dat is de kern. Zonder dat kun je überhaupt niet over reproductieve gezondheid praten. Dat is altijd onderbelicht, ook door onszelf.” Er worden 20 gebieden in de wereld genoemd waar een verkrachter volgens de wet met zijn slachtoffer kan trouwen om aam vervolging te ontkomen, waaronder waaronder Servië en Rusland. In 43 landen (waaronder India met ruim een miljard inwoners) blijken er geen wetten te zijn die verkrachting binnen het huwelijk verbieden en in 32 landen zijn wetten van kracht die de bewegingsvrijheid van vrouwen buitenshuis beperken.
Jimmy Carter
“De beschaving van een land is af te lezen aan de positie die vrouwen hebben in die bewuste samenleving”, aldus voormalig president Jimmy Carter al aan het begin van deze eeuw. Voor zijn activiteiten als mensenrechtenactivist reisde hij de hele wereld over en moest hij constateren dat vrouwen overal in het nadeel zijn. “De overmacht van mannen, hun culturele dominantie en de misinterpretatie van heilige geschriften liggen eraan ten grondslag, aldus Carter. “En dat verandert niet van de ene op de andere dag, want het kan mannen niets schelen.” In 2002 ontving Jimmy Carter de Nobelprijs voor de Vrede vooral vanwege zijn werkzaamheden na zijn presidentschap. In een inmiddels beroemde TED talk en in zijn boek ‘A call to action’ vertelt hij hoe het anders moet.
Ook in de ‘beschaafde wereld’
Helaas gaat het in plaats van vooruit, juist achteruit qua vrouwenrechten in de afgelopen jaren. Samen met 58 andere landen brak (nu demissionair) minister Kaag in 2019 bij de VN een lans voor het wereldwijde behoud van seksuele en reproductieve rechten en gezondheidszorg voor vrouwen. Aanleiding was een verklaring van de Verenigde Staten onder Donald Trump en 12 andere landen om het recht op seksuele voorlichting of abortus te beperken. “De VS en een aantal andere landen, waaronder Polen en Hongarije, hebben zich uitgesproken tegen seksuele rechten en seksuele gezondheidszorg voor vrouwen en meisjes, op een manier die heel conservatief is”, aldus Sigrid Kaag. “Wij hebben als Nederland meteen ingezet op een antwoord daarop, om ons uit te spreken vóór dat recht. Dat is een fundamenteel recht, daar wordt niet meer over onderhandeld.”
Kanarie in de kolenmijn
Conservatief Amerika wil bijvoorbeeld dat bepaalde woorden uit VN-teksten en documenten worden geschrapt. Bijvoorbeeld door het niet meer te hebben over ‘rechten op seksuele gezondheid’, maar ‘gezondheid voor jonge mensen’. Dat is volgens Kaag en haar collega’s te vaag, want het dan onduidelijk of abortus daar nog onder valt. “In tijden van zorg over mensenrechten merk je vaak dat vrouwen en meisjesrechten als een kanarie in de koolmijn fungeren”, licht Sigrid Kaag toe. “Als het daar niet goed mee gaat, volgen andere rechten ook.”
She Decides
President Donald Trump draaide, geheel in Republikeinse traditie, in 2017 de geldkraan dicht voor steun aan buitenlandse organisaties die zich bezighouden met onder andere veilige abortus. Daarmee paaide hij een zijn christelijke en andere orthodoxe kiezers. Toenmalig minister Lilianne Ploumen, richtte als reactie SheDecides op. ‘Zij beslist over haar toekomst’ is het credo. Wereldwijd kwamen overheden en individuele burgers samen om het fonds te ondersteunen. En het heeft reeds effect gehad. De nieuwe president Joe Biden heeft de ‘global gag rule’ ingetrokken. Het financiële gat dat door Trump werd geslagen, werd deels gedicht met door Lilianne Ploumen en haar organisatie verzamelde gelden. Op de website laat ze weten daarover zeer verheugd te zijn. “Het bijzondere is dat het initiatief wereldwijd is gegaan: inmiddels zijn er bijdragen uit 183 landen. Ook wilde ik graag dat het een beweging van burgers zou worden, en niet alleen van ministers. Dat is het echt geworden.”
Coronarampjaar
Echter: de coronapandemie geeft nog eens extra tegenwind. Van partnergeweld tot gedwongen cyberseks: 2020 was een rampjaar voor vrouwen en meisjes. De coronacrisis zette wereldwijd een rem op gendergelijkheid en verergerde seksueel geweld, schrijft mo.be. Door de schoolsluitingen liepen meisjes een hoger risico op seksueel geweld. Meisjes die het niet breed hebben, zagen zich soms gedwongen tot ‘ruilseks’ om eten en andere basisbenodigdheden te kunnen kopen tijdens de lockdown. Diverse landen melden een stijging van het aantal tienerzwangerschappen. Deze meisjes zullen vermoedelijk niet meer terug naar school gaan.
Lockdowns
In de komende 10 jaar zullen 2 miljoen meisjes meer dan oorspronkelijk voorspeld, te maken krijgen met genitale verminking (FGM). Pogingen om een einde te maken aan deze gruwelijkepraktijken zijn door de coronacrisis ontwricht. Uit Oost- en West-Afrika komen berichten dat het aantal vaginale verminkingen toeneemt. Lockdowns worden gezien als kans om de verminking onopgemerkt uit te voeren. In Somalië gingen besnijders bijvoorbeeld van deur tot deur om hun diensten aan te bieden voor meisjes die gedwongen thuis zaten. Campagnevoerders leggen uit dat armoede een belangrijke rol speelt in de beslissing om meisjes te besnijden. Sommige ouders denken dat ze dan een ‘betere prijs’ voor hun dochter kunnen krijgen in het geval van een uithuwelijking.
Importbruiden
Meisjes en vrouwen zijn nog kwetsbaarder voor mensenhandel nu scholen gesloten zijn. Ook armoede speelt daarin een rol. VN-experts stellen dat werkloosheid door de economische crisis zeer waarschijnlijk zullen leiden tot een groei van de mensensmokkel in landen waar dit de grootste impact heeft. Datzelfde patroon zagen we tijdens de wereldwijde financiële crisis in 2007 en 2008. Hulporganisaties zeggen dat de smokkel van Cambodjaanse ‘bruiden’ naar China al sterk gestegen is.
Turkije
Het Turkije onder Erdogan is ook al 10 stappen terug voor wat betreft de vrouwenrechten. Deze huidige president heeft zijn land teruggetrokken uit het verdrag van Istanbul, dat gaat over het bestrijden van huiselijk geweld. In 2011 was Turkije notabene een van de eerste ondertekenaars van het verdrag, dat in Istanbul tot stand kwam. De laatste 10 jaar is de femicide er verdrievoudigd en 40% van de vrouwen heeft in Turkije te maken met psychisch, fysiek en/of seksueel partnergeweld.
Beeld boven: Pxhere
Beeld onder: Boek Jimmy Carter ‘A call to action’
