“Ik heb je een mail gestuurd.” Ik krijg een smsje over een bericht dat mijn inbox een paar minuten eerder al heeft bereikt. Hoezo? Heeft mijn broer een ongeluk gehad of wat? Het is 10 uur ‘s avonds en ik ben geïrriteerd over deze dwingelandij. De notulen van een videomeeting eerder deze week. Lekker belangrijk, laat me met rust zeg! Herkenbaar of bent u ook zo iemand die een goed gesprek laat lopen omdat er iets trilt in uw broekzak?
Grenzen vervagen
Deze week stemde het Europees Parlement over een plan van PvdA-Europarlementariër Agnes Jongerius om het ’recht op onbereikbaarheid’ voor werknemers vast te leggen in de Europese regelgeving. Het moet beschermen tegen te hoge werkdruk en stress, tegen opbranden en andere gezondheidsklachten. Zeker nu in coronatijden de grens tussen werk- en privétijd nog sneller aan het vervagen is.
De klok terug
Ik ben een grote voorstander van de 24/7-economie, maar geen mens kan 24/7 ‘aan staan’ en de moderne communicatiecultuur dreigt de zo vurig bevochten rechten van werknemers terug te draaien. Terug naar een tijd waarin de landheer zijn pachters en zij op hun beurt weer hun ‘horigen’ naar hun pijpen konden laten dansen. Vakbonden lijken anno 2021 iets uit de vorige eeuw, maar feitelijk zouden ze meer dan ooit moeten b(l)oeien. Want het voelt wellicht zo dat je vrijer bent doordat je je smartphone hebt (en in vette paniek raakt wanneer je dat ding een minuutje kwijt bent), maar de praktijk en de harde cijfers geven aan dat wij grotere slaven zijn dan onze voorouders.
‘Help waar is m’n telefoon?’
Bijna de helft van alle werknemers is vaak (24%) of altijd (23%) buiten werktijd bereikbaar, via telefoon, e-mail of tekstverkeer. Bij managers is zelfs driekwart altijd bereikbaar voor collega’s of klanten. Zo blijkt uit cijfers van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden door het CBS en TNO een jaar geleden, voor de coronacrisis uitbrak.
On(der)wijsland
Mensen in pedagogische beroepen, veelal in het onderwijs, gaan met 61% aan kop, waar het gaat over ‘stand by’ zijn. Denk dus even na, voordat je leraren weer voor de voeten gooit dat zij ‘zo lekker veel vakantie hebben’. Werknemers met een bedrijfseconomisch of administratief beroep, een beroep in de techniek, of in zorg en welzijn, zijn gemiddeld het minst vaak altijd bereikbaar buiten werktijd. Toch is ook in deze branches nog altijd 40% frequent bereikbaar in eigen tijd.
Geboren met een iPhone in het knuistje
En dat is zichtbaar in de cijfers van Volksgezondheid. Er is een direct verband tussen de meest bereikbare beroepsgroepen en het aantal burnouts. Er is nog iets dat opvallend is. Jonge mensen ervaren juist eerder stress wanneer ze onbereikbaar zijn (of dit denken te zijn). ‘Verbonden zijn met de rest van de wereld’ is een onderdeel van hun leven. Echter: deze generatie met de smartphone naast het bed, is vaker depressief, overspannen of (laten we dit aan inflatie onderhevige woord toch nog maar eens laten vallen); burnout. Afgebrand dus door de carrieredruk en de daarmee gepaard gaande druk der bereikbaarheid.
Internationaal
Het gaat nog een tandje verder. We zijn meer uren gaan werken dan eerdere generaties. Werk en privé lopen in elkaar over. Dit komt mede doordat steeds meer bedrijven internationaal opereren in diverse tijdzones. Dit betekent dat medewerkers van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat bereikbaar moeten zijn. In de sportschool liggen de mobieltjes naast de folterapparaten: je kunt immers niet die belangrijke klant uit de VS net mislopen! Werkgevers en werknemers zijn op deze wijze uiteraard zeer contra-productief bezig. Want er is niks duurder (voor zowel samenleving als bedrijven) dan ziek personeel.
Je bent jong en opgebrand
Jonge professionals tussen de 25 en 35 jaar zorgen voor de meeste uitvallers. Meer dan een miljoen werknemers had in 2019 burnoutklachten. Bij de starters op de arbeidsmarkt is het beroepsziekte nummer één in Nederland. Dat is letterlijk en figuurlijk ‘behoorlijk ziek’, nietwaar? Het recht op onbereikbaarheid is dus helemaal niet overdreven.
Het begin van een kentering
In Frankrijk hebben werknemers al sinds 2017 het wettelijk recht om hun smartphone buiten werktijd uit te zetten en in Duitsland trachten grote bedrijven er iets aan te doen. Zo biedt autofabrikant Daimler werknemers de mogelijkheid om als ze op vakantie zijn binnenkomende mailtjes automatisch te laten verwijderen. En bij Volkswagen en Lidl worden berichten die na kantoortijd zijn binnengekomen pas de volgende ochtend bezorgd. In Nederland is de branche waar altijd maar bereikbaar zijn een heus probleem is, namelijk de gehandicaptenzorg, een voorloper. Bij hen is sinds najaar 2019 het recht op onbereikbaarheid vastgelegd in de CAO.
Baasjes niet blij
Veel werkgevers zijn helemaal niet zo enthousiast over deze ontwikkelingen en zien de eventuele EU-wet met angst en beven tegemoet. Zij zien meer in onderling afspraken maken, maar daar zit vaak het probleem. Dat je in veel beroepen 24/7 kúnt werken is mijns inziens een vooruitgang, maar dat je dan ook wekelijks maar meer uren gaat kloppen dan waar je voor betaald wordt: dat is achteruitgang van de rechten van werknemers.
Politiek bedrijven is juist lange adem hebben
“Het recht om uit te schakelen zal het leven van miljoenen Europese werknemers verbeteren”, aldus Europarlementariër en voormalig FNV-voorvrouw Agnes Jongerius. Ze ziet de kwestie als onderdeel van een grotere strijd: voor de bescherming van werknemers tegen de nieuwe tol die de digitaliserende economie van hen dreigt te eisen. Maar in de politiek gaat het allemaal niet zo snel als in het dagelijkse berichten-verkeer. De speciale EU-commissie zal pas over drie jaar in actie komen, om werkgevers voorlopig de kans te geven goede afspraken te maken met hun medewerkers. En als de commissie dan met een voorstel komt, moeten ook de regeringen van de EU-landen nog instemmen.
