Hoe ziet het eruit als iemand een hartinfarct krijgt in een film of TV-serie? Ja, inderdaad: een kalende en/of grijzende man die naar zijn borstkas grijpt en begint te transpireren en te hijgen. Zelden zie je een vrouw met een infarct. Dat komt omdat de voortekenen bij vrouwen veel minder bekend en ook subtieler zijn. Daardoor vallen ze er ook letterlijk vaker “dood bij neer”.
Nog steeds worden de meeste geneesmiddelen alleen getest op witte mannen van middelbare leeftijd en gaan ook wetenschappelijke studies meestal uit van deze ‘normman’, bijgenaamd Norman. Hij is dan ook veel vaker proefkonijn dan zij. Tot mijn stomme verbazing blijken de dummy’s waarmee mensen kunnen leren reanimeren zonder borsten te zijn uitgerust. Met andere woorden: zelfs het oefenmateriaal is mannelijk! En de oorzaak is ’tietenangst’.
Mannen overleven dubbel zo vaak
Vrouwen die gereanimeerd worden, overlijden daarbij bijna dubbel zo vaak. Onderzoek van het Amsterdam UMC wees vorig jaar uit dat van de mannen 20% na reanimatie overleeft, tegenover slechts 12,5% van de vrouwen. Het blijkt dat vrouwen minder vaak worden gereanimeerd voordat door omstanders, dus voordat de ambulance arriveert. Terwijl er in Nederland steeds meer zogenaamde AED’s komen. Daarvoor zijn vrijwilligers opgeleid die opgeroepen kunnen worden om met het apparaat het hart van de patiënt weer goed aan de gang te krijgen. Maar de pop waarop de zogenaamde ‘burgerhulpverleners’ leren mensenlevens te redden, zien eruit als mannen.
Sorry voor de tieten
Daarbij bleek uit Amerikaans onderzoek dat ook angst om borsten aan te raken een verklaring vormt, waardoor vrouwen minder vaak en minder snel worden gereanimeerd. “Sorry voor de Tieten” zou Stella Bergsma zeggen. (haar docu met deze ’tietel’ wordt woensdag 23 maart om 20.30 uur uitgezonden op Net5 en KIJK.nl). Marjolijn Rodenburg is CCU-verpleegkundige en eigenaar van het bedrijf ‘Reanimeren kun je leren’ en toen zij de mogelijkheid ontdekte om eindelijk losse borsten te bestellen, was ze de eerste om deze aan te schaffen. “Annies waren de eerste reanimatiepoppen. Maar ze werd al snel vervangen, omdat de pop veel te zwaar was. Een lichtere, mannelijke romp kwam er voor in de plaats, tot op de dag van vandaag de standaard.” vertelt zij in het Algemeen Dagblad.
Knip die bh los
“Bij vrouwen zet je je handen gewoon op dezelfde plek neer als bij mannen, wanneer je de reanimatie start, alleen is dat toevallig tussen de borsten. Voor veel mensen een drempel, vanwege de intimiteit. Het blijkt dat velen het simpelweg niet durven en van reanimatie afzien.” En dat gaat direct ten koste van de overlevingskans van de vrouw. “Daarom is het ontzettend belangrijk dat we gaan oefenen met reanimatiepoppen met borsten, zodat cursisten er gewend aan raken en de schaamte verdwijnt.” Zo leren ze ook dat de bh van een vrouw losgeknipt moet worden, voordat de elektroden van het AED-apparaat worden bevestigd, want het lichaam mag niet omkneld zijn en eventuele metalen delen van een bh kunnen zelfs gevaarlijk zijn. Op deze wijze leert Marjolijn haar cursisten, zowel mannen als vrouwen, over hun borstenangst heen. Het gaat per slot om een mensenleven.
Poppenborsten gaan viraal
Maar er is meer. Symptomen van een hartaanval zijn bij vrouwen anders dan die bij mannen. Zo wordt bijvoorbeeld 54% van de hartinfarcten van vrouwen niet herkend omdat de symptomen bij hen anders zijn dan bij mannen. Vrouwen hebben niet de bekende ‘pijn op de borst’. Ze hebben meestal nek- & kaakpijn, buikpijn, moeten overgeven, voelen zich moe en zijn kortademig. “Ook vermoeden omstanders bij vrouwen sneller dat zij flauwvallen in plaats van aan hartproblemen te denken” aldus Marjolijn. Door met poppen mét en zonder borsten te oefenen, worden de verschillen tussen mannen en vrouwen in alle facetten belicht. Met het nieuws op LinkedIn te delen, hoopte Marjolijn dat andere opleidingscentra de borsten tevens in huis gingen halen, maar de reacties overtroffen haar stoutste verwachtingen. Ze ging ‘viraal’: haar post kreeg 10.000 likes, de mensen reageren allemaal positief in de ‘comments’ en delen het verder. Doordat het aanschaffen van losse vrouwenborsten zo plastisch eenvoudig is, bleek het juist een eye-opener voor velen.
AED ook ingesteld op mannenhart
Maar ook de Automatische Externe Defibrillators (AED’s) staan afgesteld op…… mannen. Het kan zijn dat ondanks een hartstilstand het hart nog een schokbaar hartritme heeft, ook wel fibrilleren genoemd. Daarbij kan een schok aan het hart geven het weer aan het pompen krijgen. De kans om een hartstilstand te overleven met een fibrillerend hart en een AED ter plaatste is de eerste 6 minuten tussen de 50 en de 70%! Vrouwen hebben in slechts 33% van de gevallen een schokbaar hart en mannen in 53% van de gevallen. Dit neemt niet (!!!) weg dat reanimeren geen zin heeft. Belangrijk is juist doorgaan, ook al geeft de AED (heel mannelijk) aan dat er geen schok kan worden gegeven en de overlevingskans lager is.
Geen Hollywood hartinfact
Zelfs in het ziekenhuis worden hartklachten bij vrouwen minder snel opgemerkt. Maxine Bosman is 35 jaar als haar klachten beginnen: ze is vermoeid, duizelig, heeft spierpijn en pijn in haar nek. Met een burn-out diagnose verwijst de huisarts haar naar een psycholoog en adviseert haar maar lekker te gaan fietsen en wandelen. Maar Maxine voelt dat het niet klopt. Zelfs eenmaal bij de cardioloog ziet deze niets wat gevaarlijk zou kunnen zijn en wijst haar verzoek om een hartkatheterisatie af. Dan gaat het na een klein jaar alsnog mis. “Ik had een infarct in mijn linkerhartkamer. Dat heeft bijna altijd een dodelijke afloop” vertelt Maxine. De arts op de spoedpost herkent het echter niet en schuift haar pijn toe aan slokdarmkrampen. Na 5 minuten op de SEH staat ze weer buiten met een zetpil in haar hand. Er is niets onderzocht, zelfs geen hartfilmpje gemaakt. “Ik had geen Hollywood-hartinfarct, waarbij een oude man naar de borst grijpt en op de grond valt” zo vertelt ze bij het TV-programma POINTER.
Leve de vrouwelijke cardiologen
Hierna voelt Maxine zich lichamelijk steeds slechter worden, maar de onmacht raakt haar evenzeer. Als de cardioloog tijdens een controleafspraak 3 maanden later hartafwijkingen ontdekt, begint hij te vermoeden dat Maxine toch een hartinfarct had. Maxine’s gaat voor een second opinion naar Prof. Angela Maas, een cardioloog gespecialiseerd in het vrouwenhart. “Eindelijk werd ik serieus genomen. Ik had zoveel bloedstolsels en littekenweefsel dat een tweede hartinfarct reëel was. Dat zou ik niet overleven.” Na een paar weken ligt ze op de operatietafel. Als ze na de operatie wakker wordt, voelt ze zich beter dan in jaren. Het geeft haar kwaliteit van leven terug, al wordt ze nooit meer haar oude, energieke zelf. Wel probeert Maxine vrouwen bewust te maken van de ongelijkheid in de gezondheidszorg, o.a. met haar community ‘Hart in shape’.
Behandel me als een dame
In Nederland zijn cardiologen zoals eerdergenoemde Prof. Angela Maas (Radboud UMC), maar ook Janneke Wittekoek (oprichter HeartLife Kliniek Utrecht) en Dr. Harriette Verwey (LUMC) pleitbezorgers van de zogenaamde genderspecifieke geneeskunde. Voorts houdt de Nederlandse belangenorganisatie Women Inc. de discussie over deze kwestie op gang met o.a. de campagne ‘Behandel me als een dame’. Ondanks verzet uit medische en pharmaceutische kringen, zetten zij hun strijd voort. Directeur Jannet Vaessen voorspelt dat het mannelijke en pragmatische normdenken langzaam plaats zal maken voor meer oog voor diversiteit. “De maatschappij gaat soms sneller dan de wetenschap.”
Zo’n cyclus is maar lastig
Jarenlang ging men in de medische wetenschap dus uit van blanke mannen en baseerden die bevindingen ook op de rest van de wereld. Gek? Jazeker! Juist van wetenschappers mag je anders verwachten. Het wordt nog gekker. Ook de proefdieren (met name ratten en muizen) waren bijna altijd van de mannelijke kunne. Mannetjesmuizen hebben uiteraard geen cyclus en geen hormoonschommelingen en dat vinden de wetenschappers prettiger. Dan blijven hun resultaten stabieler. Maar daar wordt nou juist de kiem gelegd voor medicijnen die beter werken bij mannen dan bij vrouwen. Het National Institute of Health in Amerika heeft de farmaceutische industrie opgeroepen deze foute werkwijze te herzien en al bij het begin van medicijnontwikkelingen ook met vrouwelijke dieren te werken.
‘Men die quicker, but women get sicker’
“Gelijke toegang tot gezondheidszorg is een grondrecht. Voor iedereen.” Zo opent de uitgebreide initiatiefnota van PvdA-leider Lilianne Ploumen over de noodzaak van gendersensitieve zorg. Het is een pleidooi voor juist ‘ongelijke behandeling’, die moet leiden tot betere zorg. In de praktijk betekent dit dat diagnoses bij vrouwen soms te laat worden gesteld of helemaal gemist, zij regelmatig de verkeerde of een te zware behandeling krijgen, met onnodige bijwerkingen van dien, en dat zij als gevolg daarvan vaker in het ziekenhuis belanden dan mannen. Terwijl vrouwen gemiddeld langer leven, hebben ze onderaan de streep minder gezonde jaren. Ploumen vat het in haar nota samen als “Men die quicker, but women get sicker.”
Gender geld
In de afgelopen jaren zijn er verschillende initiatieven geweest om de kennisachterstand over man-vrouwverschillen in de gezondheidszorg te verkleinen en de kwaliteit van zorg voor vrouwen te verbeteren. Zo trok de overheid eerder 12 miljoen euro uit voor een 4-jarig kennisprogramma Gender & Gezondheid, dat werd uitgevoerd door ZonMw, subsidieverstrekker voor gezondheidsonderzoek. Maar dat programma is gestopt in 2020. Minister Ernst Kuipers van Volksgezondheid ziet geen noodzaak om extra geld beschikbaar te stellen voor een vervolg, zoals Lilianne Ploumen in haar initiatiefnota bepleit. Wel werpt de minister zich op als ambassadeur voor meer gendersensitieve zorg. Hoewel een voortzetting van het programma nog niet is uitgesloten. Naar aanleiding van een motie van PvdA-Kamerlid Attje Kuiken stemt de Kamer namelijk dinsdag 22 maart over het voorstel om een vervolg op het programma Gender en Gezondheid bij ZonMw te onderzoeken.
Stella Bergsma
‘Te klein, te groot, te scheef, te bloot, je weet nooit wie je nu weer met je borsten voor het hoofd stoot’, zegt Stella Bergsma. De schrijfster, columniste en boven alles vrouw snapt er niks van: wat hebben onze borsten de mensheid ooit misdaan? In ‘Sorry voor de Tieten’ is zij vastbesloten dat uit te zoeken. Borsten. Ooit konden we er geen genoeg van krijgen. We vonden, ze mooi, vrolijk en lief. Maar tegenwoordig zijn borsten een taboe. Ze worden bedekt, geblurd en geblokkeerd. Naakte vrouwenlijven worden steeds vaker weggezet als ordinair en smerig. Wie zich in bikini op Instagram vertoont, wordt uitgescholden. En als de bikini afzakt, word je verwijderd. Waar komt die weerzin vandaan? Wanneer sloeg de liefde voor borsten om in woede en veranderde lust in angst?
Borstenkennis
Stella wil het voor zichzelf snappen, maar ook voor de mensen die zo anders op bloot reageren dan zij. In haar zoektocht gaat zij langs bij mensen die een hoop over borsten te vertellen hebben; wetenschappers, biologen, seksuologen, schrijvers, sociologen, filmmakers en andere borstendeskundigen. Ze spreekt voorbijgangers aan, en ook de mensen die achter hun scherm via social media van alles van borsten vinden. Durven zij zich ook in het echte leven over andermans lichaam uit te spreken? In deze special hoopt Stella antwoord op haar vele vragen te vinden, zodat zij nooit meer hoeft te zeggen: sorry voor de tieten! ‘Sorry voor de Tieten’ wordt geproduceerd door Het Volk en uitgezonden op woensdag 23 maart om 20.30 uur bij Net5 en op KIJK.nl.
