Als het product gratis is, ben jij zelf het product. Dit leerde ik reeds jaren terug van een collega van me binnen de media. Als er iets is waar deze stelling op van toepassing is, dan zijn het de sociale media. We scrollen, we liken, disliken en posten en alles wat we zodoende online achterlaten is voer voor de platforms. Ergo: heel Silicon Valley vreet van onze data. In de docu ‘The Social Dilemma’ wordt dit nog maar eens duidelijke gemaakt. Interessant is dat het niet alleen ‘desko’s’ en ‘outsiders’ zijn die aan het woord komen, maar ook voormalige medewerkers van de techreuzen, zoals Google en Facebook. Mensen die weten hoe het werkt en daarom zijn vertrokken.
Effe appen
Neem Whatsapp. Als je een appje stuurt aan iemand en je ziet direct daarna dat die ander ‘online’ is of zelfs al ‘aan het typen…’, wacht je op haar of zijn reactie. Dat wil zeggen dat je op dat moment in de app-omgeving blijft hangen. Prettig dat je zo snel antwoord hebt, maar als jij het product bent, moet je weten dat je gemanipuleerd wordt om geld aan te verdienen.
Toeval bestaat niet
Tot op zekere hoogte vinden we dat wel prima. Je besluit immers zelf om gebruik te maken van de platforms en te genieten van van snelle en gratis communicatie. Maar het wordt een ander verhaal als wij (het product dus) worden gemanipuleerd om meer inkomsten te genereren voor de adverteerders. Gebruikers zo lang mogelijk vasthouden en zoveel mogelijk laten zien is het verdienmodel. En dus komt er op Facebook ‘zomaar’ een aanbieding voorbij van net die ene jas waar je van de week op hebt zitten googelen. Knap toch nietwaar? Toeval? Nee dus! Zolang er nog geen officieel wetboek is voor ons digitale bestaan, zal dit zo blijven.
Aa Ie heeft altijd energie
Algoritmes zijn slimmer dan jijzelf en ook 24/7 uitgerust en wakker. Zo wordt bepaald wat jij voorgeschoteld krijgt en wanneer ze het beste voorbij kunnen komen met welke meldingen, content en advertenties. Waarschijnlijk weet het algoritme van bijvoorbeeld Instagram reeds dat je creditcard rond 10 uur ‘s avonds het snelste gaat wapperen. Of dat jij op een reclame klikt ná het zien van een dierenfilmpje en een paar foto’s. Met AI (kunstmatige intelligentie) wordt je ziel meer bloot gelegd dan op de sofa bij je psychiater.
Bijsluiter
Maar zelfs de meest kritische en privacy-beschermende consument ontkomt er niet aan. We accepteren nou eenmaal al die online-cookies, want als je elke keer opnieuw je voorkeuren moet invullen, dan klik je op een dag wel op ‘akkoord’. Of je bent je wachtwoord vergeten en kunt toch snel even inloggen bij die webshop via je Facebook-account. Lees jij de gebruikersvoorwaarden van A tot Z die op het scherm verschijnen? Ze zijn nog langer dan de bijsluiters van medicijnen.
I Spy
Een van de interessantste deskundigen op dit gebied is Shoshana Zuboff, die ook aan het woord komt in genoemde documentaire. Zij spreekt over ‘surveillancekapitalisme’, te vertalen als ‘spionagekapitalisme’. Het traditionele kapitalisme zet materiële grondstoffen en arbeid om in producten die door consumenten worden gekocht. Met de verschuiving naar de digitale wereld is het binnenhalen van informatie over consumenten en ze op basis daarvan diensten, producten en advertenties aanbieden het verdienmodel geworden. Daartoe moet het individu wel zijn voorkeuren prijs geven. De mens is de grondstof geworden, aldus Prof. Zuboff. Online zijn we de leveranciers geworden van wat zij ‘gedragssurplus’ noemt: de informatie die we achterlaten wanneer we online bewegen, communiceren en kopen.
Verkocht
Onderzoekers van het International Computer Science Institute testten vorig jaar 24.000 apps die gebruik maken van Google Android. Daarvan volgt 70% permanent de bewegingen van z’n gebruikers en wisselt deze gegevens uit met andere techbedrijven. Jouw en mijn data, ja ook die van je minderjarige scrollende kinderen, worden voor veel geld verkocht. Dat is de reden waarom je nou net dat ene paar laarzen dat je zo super vond nog geen week later in je scherm als ‘aanbieding’ ziet oppiepen.
Jouw toekomst
In haar lijvige boekwerk ‘The Age of Surveillance Capitalism’ maakt Shoshana Zuboff duidelijk dat een ieder met een smartphone op zak, een zender heeft die in contact staat met Google’s servers. Of je telefoon nu uitstaat of niet en of je de locatiefunctie nu uitgeschakeld hebt of niet. Facebook houdt zodoende ook gegevens bij van internetters die geen lid zijn van ‘de club’. Het oogsten van persoonsinformatie vindt plaats op basis van een asymmetrie in kennis en macht. ‘Surveillancekapitalisten weten alles over ons, terwijl hun manier van werken zo is opgezet dat het voor ons niet te doorgronden is’, aldus Zuboff. ‘Ze verzamelen grote hoeveelheden nieuwe kennis op basis van ons, maar niet ten behoeve van ons. Ze voorspellen onze toekomst, niet in ons belang, maar in dat van anderen.’
Bij de les blijven
Natuurlijk worden we digitaal ook steeds slimmer en weten we zelf ook wel dat het allemaal geen toeval is, maar zolang AI ons een stapje voor kan blijven, zullen de techbedrijven winnen. We weten inmiddels dat Google je vragen c.q.zoektermen ‘afmaakt’ op basis van je locatie en je zoekgeschiedenis. En dat betekent dat als ik ‘transportfiets, blauw, goedkoop’ intik, ik een andere rating krijg dan mijn buurvrouw die exact hetzelfde vraagt aan dezelfde zoekmachine. De social mediaplatforms hebben nóg meer kennis over jou opgebouwd. Dat wordt in één van de sketches in de docu ‘The Social Dilemma’ pijnlijk in beeld gebracht. Ben je even een paar dagen weinig verbonden met de digitale wereld, dan schotelen ze je een Facebookfoto voor van je ex met een nieuwe partner. Bingo! Ze hebben je aandacht weer getrokken en je humeur hoogstwaarschijnlijk bedorven, zodat je weer eerder geneigd bent om jezelf te troosten. Met wat? Natuurlijk met iets dat ergens geld oplevert!
Hullie tegen zullie
In de docu wordt ook de polarisatie tussen links en rechts Amerika geduid. Het uit elkaar spelen van Republikeinen en Democraten, als gevolg van de zogenaamde ‘feiten’. De ruimtes voor debat of verbinding worden verkleind door bepaalde personen in een poel te stoppen en eenzijdige informatie te ‘voeren’. Hierdoor worden de meningen / overtuigingen gesterkt en de groepen tegen elkaar opgezet. Ook in Nederland zal de ietwat oplettende Twitteraar en Facebooker hebben gemerkt dat tijdens deze coronacrisis de discussies heftiger werden en er aan de ene kant meer contactverzoeken binnenkwamen en aan de andere kant meer ‘ontvriend’ werd. Het TV-programma ‘Zondag met Lubach’ liet recent zien hoe mensen met een kleinere of grotere voorkeur voor alternatief nieuws de fabeltjesfuik van ‘fake news’ en complotheorie-pagina’s in worden geloodst.
De nieuwe religie
Als een medium zoveel invloed heeft op wat je mooi of lelijk vindt, op wat je leest, koopt of zelfs op wie je vrienden zijn en op welke partij je gaat stemmen, kun je stellen dat er sprake is van megamacht. Met misschien wel een grotere invloed dan de kerken tot een halve eeuw terug hadden.
Jouw (gemanipuleerde) vinger
Het is te kort door de bocht om de social media de schuld te geven van alle problemen in de wereld, want het is de gebruiker die zijn duim en wijsvinger over het scherm veegt. En ook de supermarkt waar je je bonuskaart scant weet exact hoe (on)gezond jij eet en drinkt. Daarbij: Netflix zendt deze docu uit en zij gebruiken eveneens algoritmes om ons zo lang en zoveel mogelijk van hun streamingsdienst gebruik te laten maken. Je was van plan om weer even een maandje te flixen, maar dan opeens worden er toch weer ‘nieuwe’ series in jouw genre voorgeschoteld. En hupsakee: je blijft. Ik ook. Bioscopen, theaters en ander vermaak is er momenteel ook al niet. Hoeveel meer denk je dat Netflix heeft omgezet in het afgelopen coronajaar? Google het maar!
